NewsEdit Η συζήτηση για την ηλεκτρονική ψήφο και την παραδοσιακή δια ζώσης διαδικασία έχει εδώ και χρόνια οδηγηθεί σε αδιέξοδη σύγκριση. Γιατί αδιέξοδη; Γιατί προσπαθούμε να συγκρίνουμε δύο ανόμοια πράγματα. Ανάμεσα σε αυτές τι δύο επιλογές προστίθεται και η επιστολική ψήφος, με επιπλέον διαφορές ως προς την δια ζώσης ψηφοφορία. Ας μιλήσουμε όμως πρώτα για τα χαρακτηριστικά όλων αυτών των επιλογών.
Γράφει η Ιωάννα Καντζάβελου*
Η δια ζώσης ψηφοφορία μέσω κάλπης διασφαλίζει ότι ο ψηφοφόρος δε δέχεται έξωθεν πιέσεις ή δεν εκβιάζεται και επιλέγει να ψηφίσει σύμφωνα με την κρίση του. Ο ίδιος εμπιστεύεται τη διαδικασία και τα πρόσωπα που έχουν επιλεχθεί να τη διεκπεραιώσουν και να την επιβλέψουν, σε μια ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία. Τέλος, εμπιστεύεται τα αποτελέσματα των εκλογών μετά την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας που προκύπτουν από την καταμέτρηση.
Η επιστολική ψήφος μπορεί να έχει μία από τις δύο μορφές: δια ζώσης και εξ’ αποστάσεως αποστολή της επιλογής σε εσώκλειστο φάκελο. Στην εξ’ αποστάσεως μορφή, δε μπορεί να εξασφαλιστεί η ωφέλεια της δια ζώσης ψηφοφορίας, που εγγυάται ότι ο ψηφοφόρος δεν εξαναγκάζεται ούτε εκβιάζεται, δεδομένου ότι δεν είναι γνωστές οι συνθήκες κάτω από τις οποίες επιλέγει την ψήφο του και κατόπιν αποστέλλει το φάκελο.
Στην ηλεκτρονική ψηφοφορία μπορούμε να διακρίνουμε επίσης δύο μορφές: τη δια ζώσης και την εξ’ αποστάσεως ηλεκτρονική ψηφοφορία. Στη δια ζώσης ηλεκτρονική ψηφοφορία, η πολιτεία οργανώνει τη διαδικασία των εκλογών με αντίστοιχο τρόπο όπως στη δια ζώσης ψηφοφορία μέσω κάλπης, ενσωματώνοντας σε αυτή ένα ψηφιακό σύστημα. Αυτό αντικαθιστά τον έλεγχο ταυτοτήτων, την καταγραφή των ψηφισάντων, τα ψηφοδέλτια, τους φακέλους, τις κάλπες και τη διαδικασία της καταμέτρησης. Τοποθετούνται επίσης μηχανές μέσω των οποίων οι πολίτες ψηφίζουν. Απαιτείται να προηγηθεί εκπαίδευση και ενημέρωση για τη χρήση αυτών των μηχανών. Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι το σύστημα είναι ασφαλές, αδιάβλητο και ότι λειτουργεί πάντα ορθά, το πρόβλημα της έλλειψης αμεσότητας οδηγεί σε έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι σε κάτι μη άμεσα κατανοητό, που λειτουργεί σαν ένα “μαύρο κουτί”. Ο ψηφοφόρος δε γνωρίζει δηλαδή τι πραγματικά κάνει, το σύστημα δε μπορεί να είναι ουσιαστικά δημόσια επιβλέψιμο, και γι’ αυτό διστάζει να το εμπιστευτεί και τελικά το αμφισβητεί. Επιπρόσθετα, όπως και στην εξ’ αποστάσεως επιστολική ψήφο δε διασφαλίζεται η ανεξαρτησία του ψηφοφόρου από πιέσεις και εκβιασμούς.
Το ζήτημα της εμπιστοσύνης του πολίτη απέναντι σε ψηφιακές διαδικασίες που σταδιακά έχουν αντικαταστήσει σημαντικό μέρος λειτουργιών, υπηρεσιών, και συναλλαγών του με το κράτος έχει πλέον αμβλυνθεί, σε σύγκριση τουλάχιστον με την αρχή της εποχής του ψηφιακού μετασχηματισμού. Στα θετικά αυτής της προόδου για την κοινωνία, μεταξύ άλλων, προσμετρώνται η εξοικονόμηση πόρων, η μείωση κόστους, η αύξηση συμμετοχικότητας, η αφύπνιση των πολιτών, και η συμπερίληψη. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία θα μπορούσε επομένως να πάρει τη θέση της ψηφοφορίας μέσω κάλπης αν οι πολίτες διέθεταν έναν υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης και δεν την αμφισβητούσαν όταν καλούνται να τη χρησιμοποιήσουν. Αλλά και οι θεσμικοί φορείς θα πρέπει να εμπιστευθούν ένα σύστημα και μια διαδικασία που δεν επιτηρούν και δεν ελέγχουν σε αντίθεση με την περίπτωση της ψηφοφορίας μέσω κάλπης.
Τι γίνεται όμως σε παγκόσμιο επίπεδο; Χωρίς να έχουν προκύψει σοβαρά περιστατικά μη αντιμετωπίσιμων επιθέσεων, στην πλειοψηφία τους τα κράτη ανά τον κόσμο έχουν απορρίψει τη χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων ψηφοφορίας [1], με την αιτιολογία π.χ. της Φινλανδίας ότι είναι περισσότεροι οι κίνδυνοι παρά το όφελος της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Χώρες όπως η Αμερική, η Εσθονία, το Βέλγιο, οι Φιλιππίνες, τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, και η Βενεζουέλα έχουν προχωρήσει στην ηλεκτρονική ψηφοφορία, σε πολλές περιπτώσεις με χρήση κρατικών μηχανών, για δια ζώσης ηλεκτρονική ψηφοφορία. Προβληματισμό προκαλεί και η απουσία προηγμένων τεχνολογικά χωρών από τη ευρεία χρήση τέτοιων συστημάτων, που περιορίζεται μόνο σε δημοτικές εκλογικές διαδικασίες, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Ιαπωνία. Αλλά και στην Ευρώπη, η Γερμανία που έχει δοκιμάσει τέτοια συστήματα από το 2005, τερμάτισε το 2009 την ηλεκτρονική ψηφοφορία με απόφαση δικαστηρίου που έκρινε αντισυνταγματική τη χρήση της, λόγω ελλιπούς δυνατότητας δημόσιας παρακολούθησης και ελέγχου της διαδικασίας. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια γίνονται ηλεκτρονικές ψηφοφορίες μόνο στη Βουλή μέσω ενός συνεδριακού συστήματος και στα Πανεπιστήμια με χρήση του συστήματος Ζεύς [2] που βασίστηκε στο σύστημα Helios [3].
Τεχνολογίες αιχμής, όπως η τεχνολογία Blockchain, επιστρατεύθηκαν πρόσφατα για να ενισχύσουν την ασφάλεια των συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και κατ’ επέκταση να αυξήσουν την αξιοπιστία τους και το βαθμό εμπιστοσύνης των θεσμών και των πολιτών απέναντι σε αυτά. Απαιτείται η διαδικασία να είναι αδιάβλητη και απόρρητη. Η ακεραιότητα των ψήφων που υποβάλλονται στο σύστημα, της καταμέτρησής τους και των αποτελεσμάτων αυτής θα πρέπει να μπορεί να επαληθευθεί με τρόπο που ταυτόχρονα θα διατηρεί τη μυστικότητα της κάθε ψήφου έχοντας αποσυνδέσει τα όποια στοιχεία ταυτότητας από αυτή. Η τεχνολογία blockchain ικανοποιεί σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτές τις απαιτήσεις και σήμερα κρίνεται ως κατάλληλη για την ενσωμάτωση της σε συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας [1],[4].
Η τρέχουσα παγκόσμια εικόνα για την ηλεκτρονική ψηφοφορία απέχει παρασάγγας από εκείνη που προανήγγειλε κάποτε ο Μιχάλης Δερτούζος στο βιβλίο του “Τι Μέλλει Γενέσθαι;” για τις εξελίξεις στην τεχνολογία του 21ου αιώνα [5]. Αντί να ψηφίζουμε με το έξυπνο ρολόι μας, το κινητό μας τηλέφωνο, ή τουλάχιστον τον υπολογιστή μας, το θεσμικό πλαίσιο ενός κράτους προτάσσει τεκμηριωμένα ακόμη μεγαλύτερη δυσπιστία απέναντι στην τεχνολογία και τον αυτοματισμό, ώστε τελικά να αφαιρεί εντελώς οποιαδήποτε τέτοια δυνατότητα και να παραμένει προσκολλημένο μόνο σε γνωστές παραδοσιακές δια ζώσης διαδικασίες που εμπιστεύεται επειδή τις κατανοεί, τις επιβλέπει και τις ελέγχει δημόσια.
[1] M. -V. Vladucu, Z. Dong, J. Medina and R. Rojas-Cessa, “E-Voting Meets Blockchain: A Survey,” in IEEE Access, vol. 11, pp. 23293-23308, 2023, doi: 10.1109/ACCESS.2023.3253682.
[2] https://grnet.gr/services/digital-services/zeus/.
[3] https://vote.heliosvoting.org/.
[5] Δερτούζος Μιχάλης, Τι Μέλλει Γενέσθαι; Πώς ο νέος κόσμος της Πληροφορίας θα αλλάξει τη ζωή μας. Εκδόσεις Διβάνη, 1998.
*Ιωάννα Καντζάβελου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και Υπολογιστών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.