NewsEdit Διασχίζοντας με το λεωφορείο την οδό Κουρτουλούς στην Αντιόχεια (Antakya), την έδρα της επαρχίας Χατάι στη νότια Τουρκία, το βλέμμα προσπαθεί μάταια να εντοπίσει κάποιο ίχνος της άλλοτε πολύβουης ζωής στα λογής λογής κτίρια -σημερινά ερείπια- που μαρτυρούσαν τον πολυπολιτισμικό καμβά της.
Σκόρπιες ανθρώπινες φιγούρες ξεπροβάλλουν από τα λιγοστά κτίσματα που κατάφεραν να παραμείνουν όρθια από το μένος του Εγκέλαδου, που ακριβώς έναν χρόνο πριν ισοπέδωσε την περιοχή και βύθισε στο πένθος μια ολόκληρη χώρα.
«Hatay bitti» (το Χατάι «τέλειωσε») γράφει το σύνθημα στον τοίχο ανάμεσα στα συντρίμμια, που φευγαλέα πιάνει το μάτι, καθώς το μικρό μαύρο λεωφορείο κινείται στη σκοτεινή οδό, η οποία κάποτε είχε τη φήμη του πρώτου φωτισμένου δρόμου καθώς λέγεται πως στην αρχαιότητα φωτιζόταν από χιλιάδες πυρσούς. «Μετά τον σεισμό τα συνθήματα στους τοίχους έλεγαν ότι το Χατάι θα ξαναγεννηθεί» σιγομουρμούρισε κάποιος από τους επιβάτες του λεωφορείου (δημοσιογράφοι από πέντε ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν σε ταξίδι στην περιοχή, που οργάνωσε η Γενική Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Πολιτικής Προστασίας και Επιχειρήσεων Ανθρωπιστικής Βοήθειας/ECHO) κάνοντας κάποιους από τους υπόλοιπους ν’ αναρωτιόμαστε, αν τελικά (και) η ελπίδα θάφτηκε κάτω από τα συντρίμμια.
Στην οδό Κουρτουλούς, που κάποτε έσφυζε από ζωή, η συναγωγή που χρονολογείται από το 1890, αν και υπέστη ζημιές αποτελεί πλέον τη μοναδική σταθερή υπόμνηση της δισχιλιετούς εβραϊκής παρουσίας στην περιοχή, αφού οι τελευταίοι Εβραίοι κάτοικοι της Αντιόχειας που επέζησαν από τον σεισμό (λιγότεροι από 20) λέγεται πως έφυγαν μετά την καταστροφή για την Κωνσταντινούπολη. Στα παρακείμενα κτίρια, ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει σε εκείνα τα 65 εφιαλτικά δευτερόλεπτα του σεισμού. Μια κουρτίνα ανεμίζει από το παράθυρο ενός διώροφου σπιτιού που είναι σαν να έχει «σπάσει» στα δύο, ενώ παρακάτω ένας καλυμμένος από παχύ στρώμα σκόνης καναπές είναι ό,τι απέμεινε στο σημείο.
Ιστορικά τζαμιά όπως το Habib Najjar και εκκλησίες όπως ο περικαλλής Ιερός Ναός Αγίων Πέτρου και Παύλου λαβώθηκαν βαριά, μαζί και η ξεχωριστή εικόνα των ξύλινων μιναρέδων να υψώνονται πλάι πλάι στα καμπαναριά και τα κτίρια μιας άλλης εποχής, στην Αντιόχεια των ξακουστών λουτρών και των πολύχρωμων σκεπαστών αγορών. Μόνο κάποια πάνελ που τοποθετήθηκαν μετά τον σεισμό γύρω από τις πληγές των μνημείων, με εικόνες πριν από την καταστροφή, μαρτυρούν την πρότερη εικόνα της πόλης κι αφήνουν μια χαραμάδα ελπίδας πως ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της ίσως να μην έχει χαθεί ανεπιστρεπτί. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα κτίρια αφού η «θάλασσα» από μαρμάρινες ταφόπλακες που απλώνεται λίγο έξω από την πόλη παρασύρει αμέσως τη σκέψη στις χιλιάδες ψυχές που θάφτηκαν κάτω από τα ερείπια.
Ήταν ξημερώματα της 6ης Φεβρουαρίου 2023, έναν χρόνο πριν, όταν δύο ισχυροί σεισμοί 7,8 και 7,5 Ρίχτερ έπληξαν συνολικά 11 επαρχίες στη νότια και νοτιοανατολική Τουρκία προκαλώντας τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και καταστροφές που δεν χωρά ο ανθρώπινος νους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η καταστροφή από το δίδυμο των σεισμών στην Τουρκία, που στην πρώτη περίπτωση ξεπέρασε σε ένταση τον βαθμό 11 και προσέγγισε σε κάποιες περιοχές και τον βαθμό 12 στην κλίμακα Mercalli-Sieberg (βαθμός που αντιστοιχεί σε πλήρη καταστροφή), κάλυψε μια έκταση σχεδόν στο ήμισυ του μεγέθους της Γερμανίας, με τα συντρίμμια να σχηματίζουν βουνά και τη σκόνη να καθιστά αποπνικτική -ιδίως τον πρώτο καιρό- την ατμόσφαιρα.
Την περασμένη Παρασκευή, στον απόηχο της συνεχιζόμενης συζήτησης για τον ακριβή απολογισμό των θυμάτων και λίγες μέρες πριν από τη σημερινή μαύρη επέτειο, ο υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας Αλί Γερλίκαγια ανέφερε πως συνολικά 53.537 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, αναθεωρώντας προς τα πάνω τον προηγούμενο αριθμό των 50.783 νεκρών. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων στην Τουρκία και στη γειτονική Συρία, που υπέστη επίσης βαρύ πλήγμα, εκτιμούνται σε πάνω από 60.000. Οι δε τραυματίες σε μια ζώνη όπου διαβιούσε το 1/5 του τουρκικού πληθυσμού και το 1/3 των Σύρων προσφύγων στη χώρα (σ.σ. η Τουρκία φιλοξενεί στο έδαφός της τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων, μεταξύ αυτών και περίπου 3,6 εκατ. Σύρους πρόσφυγες), ξεπερνούν τις 107.000. Κι όσοι, όμως, επέζησαν είτε αναζήτησαν ασφαλές καταφύγιο σε άλλες πόλεις της τουρκικής επικράτειας είτε εξακολουθούν να ζουν σε κοντέινερ ή σκηνές, που σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν στήσει πολύ κοντά στο μέρος, όπου κάποτε βρισκόταν το σπίτι τους.
Ζωές σε …αναμονή στη σκιά της καταστροφής
Σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από τα συντρίμμια και τα κτίρια που παραμένουν μισογκρεμισμένα στην Αντιόχεια, οι μπουλντόζες δουλεύουν αδιάκοπα στρώνοντας το έδαφος για την ανέγερση ενός νέου συγκροτήματος κατοικιών. Στο βάθος φαίνονται κάποια από τα πολυώροφα κτίρια που έχουν ήδη ολοκληρωθεί για να στεγάσουν ορισμένους από τους ανθρώπους που μετά τον σεισμό βρέθηκαν άστεγοι.
Άστεγη έμεινε και η 38χρονη Σαμίρα, η οποία ήρθε στην Τουρκία πριν από οχτώ χρόνια ακολουθώντας τον δρόμο της προσφυγιάς από τη χώρα της, τη Συρία, και τα τελευταία χρόνια ζούσε μια ήρεμη ζωή μαζί με τον άνδρα της και τα επτά παιδιά της (η μία κόρη της πλέον είναι παντρεμένη με τη δική της οικογένεια) σε μια γειτονιά της Αντιόχειας. Το σπίτι τους υπέστη ζημιές στον σεισμό και καθώς δεν είχαν πού αλλού να πάνε, αφού η προσπάθεια να μείνουν εκεί ναυάγησε ελέω …σπιτονοικοκύρη, βρέθηκαν να ζουν σε μια σκηνή. Μερικά στρώματα στο πάτωμα, κουβέρτες, μια – δυο καρέκλες και μια σόμπα που σιγόκαιγε για να «σπάσει» το τσουχτερό κρύο είναι μερικά από τα ελάχιστα πλέον υπάρχοντά τους. Όμως για την 38χρονη, αυτό που την ανησυχεί και δεν μπορεί ν’ αντέξει είναι τα έντομα που εισβάλλουν συχνά – πυκνά στη σκηνή και περπατούν πάνω στο σώμα των παιδιών της, η υγρασία και η βροχή, που μετατρέπει σε λασπότοπο τον χώρο γύρω από τη σκηνή, ενώ αρκετές φορές εισχωρεί και στο εσωτερικό της. «Φοβάμαι ν’ αφήσω τα παιδιά μόνα εδώ μέσα με τη σόμπα αναμμένη. Αλλά κι έξω πού να τ’ αφήσω, στις λάσπες;» λέει και με έκδηλη τη συγκίνηση στη φωνή εξηγεί πως τα μικρότερα παιδιά της δεν έχουν γνωρίσει άλλη ζωή απ’ αυτή της προσφυγιάς και της δύσκολης διαβίωσης στη σκηνή.
Προς το παρόν, αυτό που θέλει είναι να μπορέσει να μετακομίσει μαζί με τον άνδρα και τα παιδιά της σε κάποιο από τα κοντέινερ με δικό του χώρο υγιεινής αφού τώρα πρέπει να τον μοιράζεται με όλους όσοι ζουν σε παρόμοιες συνθήκες με την ίδια.
Στην αντιμετώπιση των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης για ανθρώπους όπως η Σαμίρα, που διαβιούν σε άτυπους καταυλισμούς, στοχεύει η δράση του τοπικού ανεξάρτητου ανθρωπιστικού οργανισμού «Support to Life», που σε συνεργασία με τη Diakonie Katastrophenhilfe και πόρους από την ECHO τείνει χείρα βοηθείας προς αυτούς, με μια σειρά από δράσεις που έχουν να κάνουν με τη στήριξη (υλική και ψυχολογική), την προστασία τους αλλά και ζητήματα της καθημερινότητας, όπως η πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, αξιοπρεπείς συνθήκες υγιεινής κ.ά. Μάλιστα, οι τεράστιες ανάγκες που καταγράφονται στο πεδίο της καταστροφής καθιστούν ολοένα και πιο επιτακτική την ανάπτυξη τέτοιων πρότζεκτ ώσπου ν’ αρχίσει η ζωή να επιστρέφει σε κανονικούς ρυθμούς. Αν και μια τέτοια προοπτική προς το παρόν φαίνεται μακρινή…
Τα πρώτα (νέα) σπίτια και η βοήθεια της ΕΕ για την αναγέννηση της περιοχής
Σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος Ερευνών Οικονομικών Πολιτικής της Τουρκίας (TEPAV), το 40% του κτιριακού αποθέματος στις πληγείσες από τον σεισμό περιοχές της τουρκικής επικράτειας υπέστη ζημιές ή καταστροφές σε διάφορα επίπεδα και οι απαιτήσεις ανοικοδόμησης είναι εξαιρετικά μεγάλες.
Το μέγεθος της καταστροφής είναι τεράστιο, σχολίαζε ο επικεφαλής της αποστολής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Τουρκία, πρέσβης Νίκολαους Μάιερ – Λάντρουτ (Nikolaus Meyer-Landrut), μιλώντας την περασμένη Παρασκευή (διαδικτυακά) με τους δημοσιογράφους από πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Βουλγαρία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία και Πολωνία) που συμμετείχαν στην αποστολή. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε το μέγεθος της καταστροφής και (χρειάζεται) να καταλάβουμε ότι η απάντηση σ’ αυτή δεν είναι υπόθεση μιας ημέρας. Θα χρειαστεί χρόνο. Η ΕΕ είναι παρούσα από τις πρώτες κιόλας ημέρες, αλλά έχουμε επίσης υποσχεθεί πως θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε την Τουρκία και την προσπάθεια ανοικοδόμησης» έλεγε χαρακτηριστικά.
Την περασμένη Κυριακή, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν παρέδωσε τα πρώτα σπίτια στους σεισμόπληκτους. «Σήμερα, παραδίδουμε 7.275 σπίτια στο Χατάι […] Θα παραδώσουμε σταδιακά 40.000 σπίτια σε όλη την περιοχή μόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή τους» ανέφερε κατά τη διάρκεια τελετής, συμπληρώνοντας πως περίπου 75.000 σπίτια θα παραδοθούν τους επόμενους δύο μήνες κι ότι η κυβέρνηση σχεδιάζει να παραδώσει συνολικά 200.000 σπίτια φέτος.
Μετά τους σεισμούς, ο Τούρκος πρόεδρος είχε υποσχεθεί 319.000 νέες κατοικίες μέχρι τον Φεβρουάριο του 2024 και συνολικά 680.000 έναν χρόνο αργότερα.
Λίγα 24ωρα πριν, κληθείς ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Τουρκία να σχολιάσει την κριτική που ήδη εξαπολύονταν από κάποιες πλευρές πως θα μπορούσαν να έχουν γίνει περισσότερα έναν χρόνο μετά, σημείωνε ότι «πρόκειται για μοναδική κατάσταση» και πως «η κλίμακα της καταστροφής είναι τέτοια, που είναι πολύ δύσκολο για κάποιον εξωτερικό παρατηρητή να πει τι θα μπορούσε να είχε γίνει», εκτιμώντας ότι η τουρκική κυβέρνηση προσπαθεί να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί.
Σημείωνε, δε, ότι για την προσπάθεια ανοικοδόμησης θα χρειαστεί ν’ αντληθούν τεράστια ποσά από τον τουρκικό προϋπολογισμό, επισημαίνοντας πως ήδη προβλέπεται ποσοστό 2,5% του τουρκικού ΑΕΠ στον φετινό προϋπολογισμό, ανάλογο ήταν και το περσινό ποσοστό και κατά πάσα πιθανότητα και την επόμενη διετία, γεγονός που σημαίνει ότι το σύνολο των πόρων που εκτιμάται πως θα χρειαστούν θα φτάσει στο 10% του ΑΕΠ.
Τόνιζε ακόμη πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να συνδράμει την όλη προσπάθεια με όλα τα μέσα που διαθέτει, για μια ολιστική αντιμετώπιση του ζητήματος, που θα επιτρέψει την αναβίωση αυτών των περιοχών.
Ο φόβος για έναν νέο σεισμό
Πέραν της αγωνίας, ωστόσο, για ένα νέο σπίτι που θα στεγάσει τα όποια όνειρα τούς απέμειναν, αρκετοί από τους σεισμόπληκτους αντιμετωπίζουν και τον φόβο μιας νέας καταστροφής καθώς, όπως λένε, η γη κάτω από τα πόδια τους συνεχίζει να σείεται. Στις 25 Ιανουαρίου, σεισμική δόνηση 5,2 Ρίχτερ ταρακούνησε τη Μαλάτεια και μπορεί να μην προκάλεσε μεγάλες ζημιές, ωστόσο υπενθύμισε στους κατοίκους της περιοχής ότι ζουν πάνω στο θανατηφόρο ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας. Η 17χρονη Γιασμίν, που ζει με την οικογένειά της στο καμπ του Nurdağı, εξομολογείται τον τρόμο που τη διακατέχει κάθε φορά που αισθάνεται κάποιον από τους χιλιάδες μετασεισμούς που έχουν καταγραφεί μετά την αποφράδα εκείνη ημέρα του περασμένου Φεβρουαρίου.
Κι όλα αυτά ενώ ο χειμώνας μόλις τώρα άρχισε να δείχνει τα …δόντια του θυμίζοντας τις συνθήκες του περασμένου Φεβρουαρίου, όταν οι κάτοικοι στην επαρχία του Χατάι και άλλων δέκα περιοχών της χώρας είδαν τη ζωή τους να καταρρέει κυριολεκτικά εν μία νυκτί…
Αποστολή: Σοφία Παπαδοπούλου
*Φωτογραφίες για το ρεπορτάζ στην αντίστοιχη υπηρεσία του ΑΠΕ-ΜΠΕ (credits @European Union, 2024)