Πόσο μακριά είναι ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος;

Foreign Affairs: Ο κόσμος κινδυνεύει να καταστραφεί από αλληλένδετες συγκρούσεις, που μπορεί να ενωθούν σε μία ενιαία

Η μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή ξεκίνησε, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με το – μάλλον αφελές όπως αποδεικνύεται- όραμα της παγκόσμιας ειρήνης. Τελειώνει, τρεις δεκαετίες αργότερα, με αυξανόμενους κινδύνους για έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο, προειδοποιεί το Foreign Affairs εκτιμώντας ότι ίσως δεν είναι καθόλου μακριά μία διεθνής σύρραξη μεγάλης κλίμακας.

Ήδη τα μέτωπα του πολέμου είναι πολλά και καυτά. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έφερε στην καρδιά της Ευρώπης την πιο καταστροφική στρατιωτική της σύγκρουση εδώ και γενιές. Μια βάναυση μάχη μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς σκορπίζει τον θάνατο και σπέρνει τον σπόρο της αστάθειας σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Η Ανατολική Ασία δεν είναι σε πόλεμο, αλλά εξοπλίζεται με τους ταχύτερους ρυθμούς εδώ και πολλές δεκαετίες. «Αν πολλοί δεν συνειδητοποιούν πόσο κοντά είναι ο κόσμος να καταστραφεί από σφοδρές, αλληλένδετες συγκρούσεις, ίσως αυτό οφείλεται στο ότι έχουν ξεχάσει πώς προέκυψε ο τελευταίος παγκόσμιος πόλεμος» σημειώνουν οι ειδικοί του Foreign Affairs.

Ο Β’ Παγκόσμιος και οι άβολοι παραλληλισμοί

Όταν μιλάμε για παγκόσμιο πόλεμο, συχνά έρχεται στον νου ο Β’ Παγκόσμιος, ο οποίος εξελίχθηκε σε μία αιματηρή μάχη μεταξύ αντίπαλων συμμαχιών του πλανήτη. Αλλά δεν ήταν από την αρχή έτσι τα πράγματα.

Ο B’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε από τρεις διαφορετικές, χαλαρά συνδεόμενες συγκρούσεις για την πρωτοκαθεδρία σε βασικές περιοχές που εκτείνονται από την Ευρώπη έως την Ασία-Ειρηνικό. Συγκρούσεις που τελικά κορυφώθηκαν και συνενώθηκαν σε μία τεράστιας κλίμακας σύρραξη.

Η ιστορία αυτής της περιόδου αποκαλύπτει τις πιο σκοτεινές πτυχές της στρατηγικής αλληλεξάρτησης σε έναν κόσμο ταραχώδη. Παρουσιάζει επίσης άβολους παραλληλισμούς με την κατάσταση που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Ουάσιγκτον.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν αντιμετωπίζουν μια επίσημη συμμαχία αντιπάλων, όπως κάποτε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πιθανότατα δεν θα δουν μια επανάληψη ενός σεναρίου στο οποίο οι αυταρχικές δυνάμεις κατακτούν γιγάντιες περιοχές της Ευρασίας και των παράκτιων περιοχών της. Ωστόσο, με τους πολέμους στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή να μαίνονται ήδη, και τους δεσμούς μεταξύ των ρεβιζιονιστικών κρατών να γίνονται πιο έντονοι, το μόνο που θα χρειαζόταν είναι μια ανάφλεξη στις αμφισβητούμενες ζώνες του δυτικού Ειρηνικού για να προκύψει ένα άλλο ζοφερό σενάριο, στο οποίο αλληλένδετες περιφερειακές συγκρούσεις πυροδοτούν μια κρίση παγκόσμιας ασφάλειας ξυπνάει μνήμες από τη δεκαετία του 1940. Ένας κόσμος σε κίνδυνο και αστάθεια, θα μπορούσε πολύ γρήγορα να μετατραπεί σε έναν κόσμο σε πόλεμο, διαμηνύει το Foreign Affairs, προσθέτοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι έτοιμες για την πρόκληση.

Οι αμερικανικές αναμνήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σημαδεύονται ανεξίτηλα από δύο στοιχεία. Πρώτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπήκαν στον πόλεμο πολύ αργά – περισσότερα από δύο χρόνια αφότου ο Χίτλερ συγκλόνισε την Ευρώπη εισβάλλοντας στην Πολωνία και περισσότερα από τέσσερα χρόνια αφότου η Ιαπωνία ξεκίνησε τον πόλεμο του Ειρηνικού εισβάλλοντας στην Κίνα.

Συμμαχικές Δυνάμεις εναντίον Άξονα

Δεύτερον, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμμετείχαν και στα δύο πολεμικά μέτωπα ταυτόχρονα. Η σύρραξη παγκσμιοποιήθηκε από τη στιγμή που οι Αμερικανοί μπήκαν σε αυτή. Από τον Δεκέμβριο του 1941 και μετά, η σύγκρουση παρουσίασε έναν πολυηπειρωτικό συνασπισμό, τις Συμμαχικές Δυνάμεις, που προσπαθούσαν να αποκρούσουν έναν άλλο πολυηπειρωτικό συνασπισμό, τον Άξονα, σε πολλαπλά μέτωπα. (Η εξαίρεση ήταν ότι η Σοβιετική Ένωση παρέμεινε σε ειρήνη με την Ιαπωνία από το 1941 έως το 1945.) Αυτός ήταν ένας παγκόσμιος πόλεμος με την πληρέστερη, πιο περιεκτική του έννοια. Ωστόσο, η πιο τρομερή σύγκρουση της ιστορίας δεν ξεκίνησε έτσι.

Επιδημία παγκόσμιας ανοσίας

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η συσσώρευση τριών περιφερειακών κρίσεων: η επίθεση της Ιαπωνίας στην Κίνα και την Ασία-Ειρηνικό. Η προσπάθεια της Ιταλίας για αυτοκρατορία στην Αφρική και τη Μεσόγειο. Και η μανία της Γερμανίας για ηγεμονία στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν. Κατά κάποιο τρόπο, αυτές οι κρίσεις ήταν πάντα συνδεδεμένες. Η κάθε μία ήταν αποτέλεσμα ενός αυταρχικού καθεστώτος με τάση για εξαναγκασμό και βία. Καθεμία περιλάμβανε τη μανία για κυριαρχία σε μια παγκόσμια σημαντική περιοχή. Η κάθε μία συνέβαλε σε αυτό που ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ, το 1937, ονόμασε μια εξαπλωμένη «επιδημία παγκόσμιας ανομίας». Ακόμα κι έτσι, αυτό δεν ήταν εξαρχής μια ολοκληρωμένη μεγάλη σύγκρουση.

Τι έφερε κοντά τις φασιστικές δυνάμεις

Οι φασιστικές δυνάμεις είχαν αρχικά λίγα κοινά στοιχεία εκτός από την ανελεύθερη διακυβέρνηση και την επιθυμία να συντρίψουν το status quo. Στην πραγματικότητα, ο μοχθηρός ρατσισμός που διαπέρασε τη φασιστική ιδεολογία θα μπορούσε να λειτουργήσει ενάντια στη συνοχή αυτής της ομάδας: ο Χίτλερ κάποτε χλεύαζε τους Ιάπωνες με ρατσιστικές προσβολές για τα χαρακτηριστικά τους.

Και παρόλο που αυτές οι χώρες, αρχής γενομένης από το 1936, θα σφράγιζαν μια σειρά αλληλοεπικαλυπτόμενων συμφώνων ασφαλείας, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930 ήταν τόσο συχνά αντίπαλοι όσο και σύμμαχοι. Η Γερμανία του Χίτλερ και η Ιταλία του Πρωθυπουργού Μπενίτο Μουσολίνι συνεργάστηκαν και συγκρούστηκαν σε πολλαπλούς σκοπούς και κρίσεις. Μέχρι το 1938, η Γερμανία υποστήριζε την Κίνα στον πόλεμο επιβίωσής της ενάντια στην Ιαπωνία. Μόνο σταδιακά συγχωνεύθηκαν οι περιφερειακές κρίσεις και οι αντίπαλοι συνασπισμοί συνενώθηκαν, λόγω παραγόντων που μπορεί να ακούγονται γνωστοί σήμερα.

Οι αναθεωρητικές δυνάμεις του σήμερα

Τι ένωνε τις δυνάμεις του Άξονα; Επιζητούσαν δραματικά μεταμορφωμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Οι αναθεωρητικές δυνάμεις του σήμερα, όπως και τότε, δεν έχουν πάντα κοινές επιδιώξεις. Η Ρωσία και η Κίνα, για παράδειγμα, επιδιώκουν αμφότερες την υπεροχή στην κεντρική Ασία. Πιέζουν επίσης στη Μέση Ανατολή, με τρόπους που μερικές φορές πλήττουν τα συμφέροντα του Ιράν. Το εάν θα ξεπεράσουν διαφορές για να ενωθούν απέναντι στον κοινό αντίπαλο, τις ΗΠΑ ή θα καταλήξουν να συγκρουστούν μεταξύ τους, κανείς δεν μπορεί να το πει με ακρίβεια. Ωστόσο, προς το παρόν, οι δεσμοί τους φαίνεται να ενισχύονται και οι περιφερειακές συγκρούσεις της Ευρασίας γίνονται ολοένα και πιο στενά συνδεδεμένες.