Έρευνα ΕΝΑ: Το αριστερό ημισφαίριο στην ελληνική κοινωνία

Ποιος είναι ο βαθμός διείσδυσης στην ελληνική κοινή γνώμη ιδεών, εννοιών, πρακτικών και συμβόλων που συνδέονται με την αριστερή παράδοση; Πώς αποτιμά η ελληνική κοινή γνώμη γεγονότα και πρόσωπα που σχετίζονται με την Αριστερά στη χώρα μας; Ποια είναι η επίδραση στην τρέχουσα συνθήκη της πρόσφατης κυβερνητικής εμπειρίας;

Με αυτά τα ερωτήματα αναμετράται η έρευνα «Το Αριστερό Ημισφαίριο στην ελληνική κοινωνία», την οποία διεξήγαγε το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ τον Φεβρουάριο 2024, σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών Prorata. Στην έρευνα επιπλέον δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο να διασταυρωθούν οι στάσεις των ερωτώμενων με την πολιτικοϊδεολογική εγγύτητα, την πρόθεση ψήφου, την ηλικία, το επάγγελμα και το εισόδημα έτσι ώστε να μελετηθούν συγκεκριμένες υποομάδες της κοινής γνώμης. Η συλλογή των δεδομένων έλαβε χώρα κατά το διάστημα 2-6 Φεβρουαρίου 2024.

Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας συνοψίζονται στα ακόλουθα:

• Επιβεβαιώνεται μια ελαφριά τάση επικράτησης της κεντροδεξιάς/δεξιάς (34,9%) αυτοτοποθέτησης έναντι της αριστερής/κεντροαριστερής (31,3%), κάτι που είχε εντοπιστεί και στην έρευνα του Ιουνίου 2022. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το εύρημα ότι η κεντροδεξιά παράταξη, οριακά πάλι, θεωρείται ότι είχε τη μεγαλύτερη συμβολή στην πρόοδο της χώρας μετά το 1974.
• Ο ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός που υπερέχει είναι αυτός του «πατριώτη» και μετά του «κεντρώου». Σε ό,τι αφορά αριστερόστροφους αυτοπροσδιορισμούς επικρατούν στον γενικό πληθυσμό οι «προοδευτικός», «κεντροαριστερός», «οικολόγος», «αριστερός». Στους δεξιόστροφους επικρατούν οι «κεντροδεξιός» και «φιλελεύθερος». Το «κεντροαριστερός» ως κύριο αυτοπροσδιορισμό μοιράζονται οι δυνητικοί ψηφοφόροι ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, του «κομμουνιστή» οι του ΚΚΕ, του «αριστερού» οι της Νέας Αριστεράς και του ΜΕΡΑ25 και του «προοδευτικού» οι της Πλεύσης Ελευθερίας.
• Τη μερίδα του λέοντος της περιορισμένης θετικής κομματικής ταύτισης τη λαμβάνει η ΝΔ και της πιο εκτεταμένης αρνητικής κομματικής ταύτισης ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.
• Στον γενικό πληθυσμό φαίνεται πως έχουν πλειοψηφική διείσδυση ορισμένες αριστερές αναλύσεις περί της φύσης της κοινωνίας, της δημοκρατίας, των εργασιακών σχέσεων, της φορολογικής πολιτικής, της θέσης της χώρας στο διεθνές περιβάλλον. Με μεγαλύτερη αμφιθυμία αντιμετωπίζονται ζητήματα κλιματικής κρίσης και πολιτισμικού φιλελευθερισμού – με την εξαίρεση των σχέσεων κράτους-εκκλησίας όπου φαίνεται πως επικρατούν περισσότερο εκκοσμικευμένες απόψεις.
• Σε μεγάλο βαθμό συνεχίζεται να κατανοείται από την ελληνική κοινή γνώμη η θετική σκοπιμότητα των διαδηλώσεων και κινητοποιήσεων.
• Διαπαραταξιακή είναι και η αναγνώριση της κεντρικότητας του ρόλου του κράτους στην οικονομία σε μία σειρά από βασικά συλλογικά αγαθά (νερό, ενέργεια, υγεία, εκπαίδευση, υποδομές μεταφορών). Ωστόσο, αρνητικές είναι οι αποτιμήσεις για τον συγκεκριμένο ρόλο του ελληνικού κράτους στην Γ’ Ελληνική Δημοκρατία.
• Μεγάλες αλλαγές επίσης επισημαίνεται ότι πρέπει να γίνουν σε μια σειρά από θεσμούς (εκκλησία, αστυνομία, στρατό, εκπαιδευτικό σύστημα, ΜΜΕ κ.ο.κ.)
• Στον γενικό πληθυσμό φαίνεται πως έννοιες της σύγχρονης Αριστεράς (κοινωνική οικονομία, συνεταιριστικές επιχειρήσεις, συμμετοχικός προϋπολογισμός) υπερέχουν έναντι πιο παραδοσιακών (πάλη των τάξεων, δημοκρατικός συγκεντρωτισμός). Ωστόσο η έννοια του σοσιαλισμού έχει αξιοσημείωτη διείσδυση τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και ακόμα μεγαλύτερη σε αριστερούς/κεντροαριστερούς ερωτώμενους.
• Οι αριστεροί/κεντροαριστεροί ερωτώμενοι ανησυχούν περισσότερο για την ευαλωτότητα της δημοκρατίας στην Ελλάδα (64%).
• Για το 54% των ερωτωμένων του γενικού πληθυσμού οι επαναστάσεις αντιμετωπίζονται είτε ως ο μόνος τρόπος για ριζικές αλλαγές είτε ως επιθυμητές αλλά όχι εφικτές.
• Το 51% κατατείνει σε μια πιο γενική ή μερική εφαρμοσιμότητα των ιδεών της Αριστεράς με ρήξεις ή χωρίς ρήξεις. Το 47% αποφαίνεται ότι οι ιδέες της Αριστεράς είναι ανεφάρμοστες. Οι όποιες ρήξεις κατανοούνται περισσότερο ως ρήξεις στο εσωτερικό παρά σε ευρωπαϊκό/διεθνές επίπεδο.
• Για τον γενικό πληθυσμό η Αριστερά πρέπει κυρίως να αντιπαρατεθεί με εγκληματικές οργανώσεις, το μεγάλο κεφάλαιο, τις δυνάμεις της Δεξιάς. Για τους αριστερούς/κεντροαριστερούς ερωτώμενους πρέπει να αντιπαρατεθεί κυρίως με το μεγάλο κεφάλαιο, τις δυνάμεις της Δεξιάς, τα ΜΜΕ.
• Για τον γενικό πληθυσμό τα γεγονότα που επίδρασαν στον τρόπο που βλέπουν τα πράγματα είναι: τα δύο πρώτα μνημόνια, το τρίτο μνημόνιο, το δημοψήφισμα, η μεταπολίτευση, οι εκλογές του 1981 και οι εκλογές του 2015. Για τους αριστερούς/κεντροαριστερούς τα δύο πρώτα μνημόνια, η μεταπολίτευση, το δημοψήφισμα του 2015, το τρίτο μνημόνιο, η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, η δολοφονία του Παύλου Φύσσα και το κίνημα των Αγανακτισμένων.
• Ως προς την αποτίμηση προσώπων της Αριστεράς διαχρονικά και στη συγκεκριμένη έρευνα τις υψηλότερες θετικές γνώμες φέρουν ο Μίκης Θεοδωράκης (60%), ο Μανώλης Γλέζος (54%), ο Λεωνίδας Κύρκος (39%) και ο Νίκος Μπελογιάννης (39%). Οι πιο αρνητικές εντοπίζονται στον Αλέξη Τσίπρα (69%), τον Νίκο Ζαχαριάδη (44%), την Αλέκα Παπαρήγα (43%) και τον Ανδρέα Παπανδρέου (37%). Ο Αλέξης Τσίπρας αποτιμάται θετικά από το 38% αριστερών/κεντροαριστερών και αρνητικά από το 40%.
• Η αρνητική αποτίμηση στον γενικό πληθυσμό της κυβέρνησης ΝΔ 2019-2023 κινείται στο 55%, ενώ της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ 2015-2019 στο 79%. Οι αριστεροί/κεντροαριστεροί κρίνουν αρνητικά την πρώτη στο 87% και τη δεύτερη στο 55%. Ο πιο ισχυρός θετικός προσεταιρισμός της κυβέρνησης του 2015-2019 προέρχεται από εν δυνάμει ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και της Νέας Αριστεράς.
• Σε ό,τι αφορά την αποτίμηση πολιτικών και επιλογών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, όσες παρουσίαζαν ένα σαφές θετικό αποτύπωμα (π.χ. έξοδος από τρίτο μνημόνιο ή πρόσβαση ανασφάλιστων στα δημόσια νοσοκομεία) αποτιμώνται θετικά, ενώ όσες ήταν αμφιλεγόμενες αποτιμώνται αρνητικά (συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ με ΑΝΕΛ ή σύσταση Υπερταμείου). Η Συμφωνία των Πρεσπών αποτιμάται αρνητικά από το γενικό πληθυσμό (63%), αλλά θετικά από τους αριστερούς/κεντροαριστερούς (67%). Η υπογραφή του τρίτου μνημονίου αποτιμάται αρνητικά από το 87% του γενικού πληθυσμού και επίσης αρνητικά από το 78% αριστερών/κεντροαριστερών.
• Τέλος εγγύτερα στην ΝΔ θεωρούν οι περισσότεροι ότι βρίσκεται το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, στον ΣΥΡΙΖΑ η Νέα Αριστερά, στο ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ η ΝΔ και στο ΚΚΕ το ΜΕΡΑ25.
• Τα παραπάνω ευρήματα δείχνουν ότι πράγματι υπάρχει μια διείσδυση ορισμένων ιδεών και πολιτικών της Αριστεράς στην ελληνική κοινή γνώμη, κάτι που καταδεικνύει την ύπαρξή μιας κοινωνικής Αριστεράς. Είναι προφανές ότι δεν έχουν όλες οι θεματικές μια αυστηρά αριστερή πλαισίωση, ωστόσο ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας πολιτικοποιείται κι ένα μεγαλύτερο είναι δυνατόν να πολιτικοποιηθεί προς κάποια αριστερή πρόταση. Δεν έχει επικρατήσει απολύτως μια συντηρητική παλινόρθωση, παρά κάποιες σαφείς τάσεις (πρόσφυγες-μετανάστες, τεκνοθεσία ομόφυλων ζευγαριών) που είναι εμφανείς στον λόγο κομμάτων της ακροδεξιάς και φαίνεται πως επηρεάζουν τμήματα της κοινής γνώμης.
• Ωστόσο, εντοπίζεται ένα χάσμα μεταξύ θετικού προσεταιρισμού μιας αριστερής ιδέας και της θεωρούμενης ως αδύναμης εφαρμοσιμότητάς της. Ένα ζήτημα που συνδέεται με το επίδικο της αριστερής πολιτικής εκπροσώπησης. Πώς αυτές οι υπαρκτές τάσεις θα εκπροσωπηθούν από κάποιο φορέα που στη συγκυρία θα λειτουργήσει ως εναλλακτικός (κεντρο)αριστερός προς την κυρίαρχη ΝΔ. Ο σημερινός κατακερματισμός δυνάμεων είναι ξεκάθαρο ότι αφήνει εκκρεμές το επίδικο της εκπροσώπησης και άρα αυτός ο κατακερματισμός είναι το αίτιο της συντηρητικής κυριαρχίας και όχι η συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας.
• Είναι εμφανές, επίσης, ότι η αποτίμηση της κυβερνητικής εμπειρίας του 2015-2019, αλλά και του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα, υποδηλώνει οι αρνητικές στάσεις που τη συνοδεύουν αντανακλούν την όλο και πιο χαμηλή εμπιστοσύνη που δεξιωνόταν σταδιακά αλλά σταθερά για χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ που πλέον επιτείνεται ως απαξίωση με τις εξελίξεις των τελευταίων μηνών. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν έχει να διαχειριστεί μόνο ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και όλες οι συριζογενείς δυνάμεις και άρα η διαχείριση αυτής της εμπειρίας θα αποτελέσει πρόκριμα θετικών ή αρνητικών εκλογικών προοπτικών. Κυρίως γιατί η αρνητική θεώρηση ενός πρόσφατου αριστερού κυβερνητικού εγχειρήματος επιδρά στις στάσεις για εφαρσμοσιμότητα των ιδεών της Αριστεράς.

* Ανάλυση ευρημάτων: Κώστας Ελευθερίου, συντονιστής Κύκλου Πολιτικής Ανάλυσης ΕΝΑ, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του ΔΠΘ