Το νέφος της Αφρικής: Τι είναι και πώς αντιμετωπίζεται.

«Κάθε επεισόδιο ρύπανσης έχει τη δική του βιολογική ταυτότητα, που είναι πολυπαραγοντική. Η σύσταση και η συγκέντρωση των μετρούμενων ρύπων είναι μια ουσιαστική παράμετρος που αφορά στην ένταση του προβλήματος».

Παναγιώτης Μπεχράκης MD, PhD (McGill), FCCP

Πνευμονολόγος – Εντατικολόγος, Ιατρικό Αθηνών

Πρόεδρος, Επιστημονικής Επιτροπής Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας

τ. Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΚΠΑ και Harvard

Πού και πώς παράγεται το νέφος

 Η έρημος Σαχάρα, με έκταση μεγαλύτερη από 9 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, εκτείνεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και καταλαμβάνει περίπου το 10% της συνολικής επιφάνειας της Αφρικανικής Ηπείρου. Η Σαχάρα χαρακτηρίζεται από έντονα αιολικά φαινόμενα, που σε συνδυασμό με ξηρασία και υψηλές θερμοκρασίες, άνω των 50°C, αποτελούν ένα διαρκή μηχανισμό παραγωγής 400-600 εκατομμυρίων τόνων σκόνης ετησίως. Η σκόνη αυτή σχηματίζει ένα νέφος, που παρασύρεται από ισχυρά αέρια ρεύματα, ανάλογα με τη φορά των οποίων, διανύει χιλιάδες χιλιόμετρα, μέχρις ότου καταπέσει, είτε αυτούσια, είτε ως λασποβροχή, ή ακόμη και ως ρυπαρή χιονόπτωση. Μεγάλες ποσότητες της σκόνης αυτής καταλήγουν άμεσα στη Μεσόγειο Θάλασσα ή τον Ατλαντικό Ωκεανό, ενώ συχνές είναι οι «επισκέψεις» του νέφους με μορφή επεισοδίων έντονης ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη, τη βόρεια και νότια Αμερική, ακόμη μάλιστα και την Ιαπωνία ή την Σκανδιναβία.

Η κλιματική αλλαγή έχει σαφώς επιδεινώσει τα επεισόδια αυτά. Σύμφωνα  με τους ειδικούς, η επιδεινούμενη ξηρασία της περιοχής αυξάνει σταδιακά την έκταση της ερήμου κατά 100.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ετησίως. Κατά συνέπεια, αυξάνεται και η παραγωγή σκόνης, ενώ παράλληλα ενισχύονται και τα αιολικά φαινόμενα μεταφοράς του νέφους σε μεμακρυσμένες περιοχές, όπου  η συχνότητα, η ένταση και η διάρκεια των προκαλουμένων επεισοδίων ρύπανσης ακολουθούν μια επίσης αυξητική πορεία.

Ποια είναι η σύσταση του νέφους

Πρόκειται για τυπική περίπτωση σωματιδιακής ρύπανσης. Στα επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης μεμακρυσμένων περιοχών, προεξάρχουν σημαντικά τα μικροσωματίδια διαμέτρου κάτω των 2.5μ (Pm2.5), διότι πολλά από τα μεγαλύτερης διαμέτρου σωματίδια καθιζάνουν στο έδαφος ή στην επιφάνεια της θάλασσας κατά την αιολική τους μεταφορά.

Από χημικής πλευράς, επικρατούν τα άλατα και τα οξείδια πυριτίου και μετάλλων, μεταξύ των οποίων και ο σίδηρος, που προκαλεί το χαρακτηριστικό χρώμα του νέφους.

Ασβέστιο, αλουμίνιο, μαγνήσιο, χαλκός, ψευδάργυρος, μαγγάνιο και άλλα μέταλλα ανιχνεύονται επίσης στα σωματίδια του νέφους, το οποίο βέβαια, κατά τη διέλευσή του από πολυπληθείς περιοχές ή και από εμπόλεμες ζώνες εμπλουτίζεται επιπλέον και με προϊόντα ανθρωπογενούς ρύπανσης, με ιδιότητες δυνητικά αλλεργιογόνες ή λοιμώδεις.

Τι προκαλεί η έκθεση στο νέφος

Τα συστατικά του νέφους της Σαχάρας έχουν ερεθιστικές ιδιότητες που εκδηλώνονται με τσούξιμο στα μάτια ή και στο δέρμα. Το σύστημα, όμως που κυρίως ενοχλείται είναι το αναπνευστικό. Είναι γνωστό ότι, σε ήρεμη κατάσταση, αναπνέουμε περίπου 10.000 λίτρα αέρα ημερησίως, και ότι η διεισδυτικότητα των εισπνεόμενων μικροσωματιδιακών ρύπων είναι τόσο μεγάλη, ώστε ερεθίζουν όλη την αναπνευστική οδό, από τη μύτη μέχρι και τα μικρά βρογχιόλια, ενώ προκαλούν ευρύτερες φλεγμονώδεις αντιδράσεις, ιδίως από το κυκλοφορικό σύστημα.

Ένα αίσθημα ερεθισμού στη μύτη, στο φάρυγγα ή στην τραχεία συνοδεύει την αναπνοή κάτω από συνθήκες έντονης ρύπανσης. Τα κυριότερα συμπτώματα που προκαλούνται είναι ρινική συμφόρηση, βήχας, απόχρεμψη, δυσφορία, ακόμη και ρεγχώδης αναπνοή ή δύσπνοια. Σε άτομα με άσθμα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, αναπνευστική ανεπάρκεια ή σοβαρά κυκλοφορικά προβλήματα, είναι δυνατόν να προκληθεί έξαρση των γνωστών τους συμπτωμάτων, οπότε σκόπιμο είναι να επικοινωνήσουν με το γιατρό τους για τυχόν θεραπευτικές παρεμβάσεις, που μπορεί να φθάνουν μέχρι και σε εισαγωγή στο νοσοκομείο.

Πώς να προφυλαχθούμε από το νέφος

Βασική αρχή είναι η αποφυγή σωματικής άσκησης ή έντονης φυσικής δραστηριότητας σε εξωτερικούς χώρους. Η κάθε είδους άσκηση αυξάνει το βάθος και τη συχνότητα των αναπνοών με αποτέλεσμα την αύξηση της συνολικής ποσότητας των εισπνεόμενων ρύπων. Επιπλέον, αυξάνεται και η εισπνευστική ροή του αναπνεόμενου όγκου αέρα, με αποτέλεσμα την ακόμη μεγαλύτερη διεισδυτικότητα των μικροσωματιδίων.

Παραμονή σε κλειστούς χώρους και ήπιες κινήσεις σε κάθε απαραίτητη μετακίνηση σε εξωτερικούς χώρους, συνιστώνται ως αποτελεσματικά μέτρα μείωσης των εισπνεόμενων ρύπων.

Η χρήση προστατευτικής μάσκας συνιστάται χωρίς επιφύλαξη στους υγιείς ανθρώπους, ενώ σε ασθενείς με χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια ή σοβαρά κυκλοφορικά προβλήματα, πολλές φορές η μάσκα δεν γίνεται ανεκτή διότι δυσχεραίνει την εισπνευστική κυρίως ροή και αυξάνει το έργο της αναπνοής.

Εύκολη προστατευτική λύση είναι η αναπνοή από τη μύτη, που φιλτράρει ένα σημαντικό ποσοστό των μεγαλύτερης διαμέτρου σωματιδίων, έχει όμως περιορισμένη αποτελεσματικότητα όσον αφορά στην προστασία από τη μικροσωματιδιακή ρύπανση.

Επίλογος

Κάθε επεισόδιο ρύπανσης έχει τη δική του βιολογική ταυτότητα, που είναι πολυπαραγοντική.

Η σύσταση και η συγκέντρωση των μετρούμενων ρύπων είναι μια ουσιαστική παράμετρος που αφορά στην ένταση του προβλήματος. Η συνολική εκτίμηση όμως, των επιδράσεων κάθε νέφους στη Δημόσια Υγεία, σκόπιμο είναι να περιλαμβάνει και τη διάρκεια του φαινομένου, τον αριθμό, τον τρόπο ζωής, το γονιδίωμα του εκτιθέμενου πληθυσμού, καθώς ακόμη και τις ειδικές κλιματολογικές συνθήκες του επεισοδίου, ιδίως μάλιστα τη θερμοκρασία.

Η κλιματική αλλαγή είναι  γεγονός και οι συνέπειες της πραγματικότητα.