NewsEdit Η άνοδος της ακροδεξιάς και η ριζοσπαστικοποίηση των πολιτικών αφηγήσεων ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους σε όλη την Ευρώπη έχουν μετατρέψει αυτές τις εκλογές στην ΕΕ στις πιο αμφιλεγόμενες στην ιστορία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Μεγάλη είναι η ανησυχία για τα ποσοστά αποχής.
«Δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι δεν μιλάμε για μία αναμέτρηση αλλά για 27 εθνικές εκλογές. Επομένως, η προσέγγιση της αποχής θα είναι σίγουρα διαφορετική μεταξύ των χωρών όπου διεξάγονται αυτές οι εκλογές και διακυβεύονται τρέχοντα ζητήματα», υποστηρίζει ο Τόμας Κανιέβκι, αναλυτής του Euronews Polls Center.
Σύμφωνα με το Euronews Polls Center, η συμμετοχή των νέων ψηφορόρων αναμένεται να αυξηθεί στη Γαλλία και τη Γερμανία και αυτοί οι ψηφοφόροι είναι πιθανό να δελεαστούν από την ακροδεξιά
Το 2019 η Σλοβακία είχε το ρεκόρ της χαμηλότερης εκλογικής συμμετοχής στην ΕΕ. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του αντιευρωπαϊστή αριστερού πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο και την άνοδο της πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης, οι Σλοβάκοι αναμένεται να περιορίσουν την παραδοσιακή αποχή τους.
Στις σειρήνες του εύκολου λαϊκισμού των ακροδεξιών και εθνικιστικών κομμάτων φαίνεται πως υποκύπτουν ολοένα και περισσότεροι νέοι Ευρωπαίοι, κάποιοι εκ των οποίων μάλιστα θα ψηφίσουν για πρώτη φορά στις επικείμενες ευρωπαϊκές εκλογές. Πρόκειται για τη γενιά 17-24, που ενημερώνεται κυρίως μέσω TikTok, αδιαφορεί γενικά για την πολιτική, αλλά θέλγεται τελικά από τα μηνύματα εθνολαϊκισμού και συντηρητικών αξιών με τα οποία κατακλύζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακροδεξιοί πολιτικοί στην Ευρώπη.
Πριν από λίγες ημέρες, βίντεο –που φέρεται να τραβήχτηκε έξω από νάιτ κλαμπ στο μικρό νησί της Γερμανίας, Κάμπεν– κυκλοφόρησε ευρέως στο TikTok και στην πλατφόρμα X καθώς έδειχνε νέους και νέες να τραγουδούν σε ξέφρενους ρυθμούς την επιτυχία του Ιταλού ντιτζέι Τζίτζι ντ’ Αγκοστίνο «L’ amour toujours», αλλά με πειραγμένους στίχους: «Εξω οι ξένοι, η Γερμανία για τους Γερμανούς, έξω οι ξένοι». Παρά το γεγονός ότι προκλήθηκαν πολιτικές αντιδράσεις και ξεκίνησε αστυνομική έρευνα, η σκηνή πριν από λίγα χρόνια θα φαινόταν αδιανόητη ειδικά στη Γερμανία και κυρίως από νέους. Οι ακριβώς προηγούμενες γενιές (Ζ, Millennials) στήριζαν κατά κύριο λόγο προοδευτικά κόμματα, όπως οι Πράσινοι.
Ωστόσο, πρόσφατες δημοσκοπήσεις σε όλη την Ευρώπη –ενόψει των ευρωεκλογών– καταδεικνύουν πλέον στροφή των νέων ψηφοφόρων –κυρίως ανδρών– προς την Ακροδεξιά, που δεν έλκυε ποτέ, τουλάχιστον μαζικά, ηλικίες κάτω των 30 ετών. Με την εξαίρεση της Γαλλίας, υπάρχουν επίσης διαφορές στις εκλογικές προτιμήσεις προς την Ακροδεξιά μεταξύ νεαρών ανδρών και γυναικών.
Στη Γαλλία, ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό –που κυμαίνεται από 32% έως 36% στην ηλικιακή ομάδα 18-24 (άνδρες – γυναίκες)– στηρίζει τον Εθνικό Συναγερμό (RN) της Μαρίν Λεπέν. Οι δημοσκόποι εκτιμούν ότι οι νέοι ελκύονται από τον 28χρονο επικεφαλής του κόμματος της Λεπέν, Ζορντάν Μπαρντελά, που διεξάγει την καμπάνια του κυρίως μέσω του TikTok. Στην Ολλανδία, το 31% των νέων ψηφοφόρων –κυρίως ανδρών– τάσσεται υπέρ του κόμματος Ελευθερία (PVV) του Γκερτ Βίλντερς, που κέρδισε τον περασμένο Νοέμβριο τις εκλογές και μόλις σχημάτισε κυβέρνηση υποσχόμενος την πιο αυστηρή μεταναστευτική πολιτική στη χώρα. Στη Γερμανία, δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ψηφοφόροι ηλικίας 14-29 ετών σε ποσοστά που κυμαίνονται από 14% έως 22% στηρίζουν την AfD, ενώ κανένα άλλο κόμμα δεν έχει τόσο μεγάλο ποσοστό στήριξης σε αυτή την ηλικιακή ομάδα.
Αναλυτές διαπιστώνουν ότι τα ακροδεξιά κόμματα στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, Vox και Chega αντιστοίχως, ελκύουν νέους άνδρες με βασικό πολιτικό αφήγημα ότι τάσσονται εναντίον του συστήματος. Και η AfD έχει υιοθετήσει παρόμοιο αφήγημα και γι’ αυτό στηρίζεται κυρίως από νέους, που φαίνεται ότι ενοχλούνται από τη woke ιδεολογία και απορρίπτουν το «σύστημα» που συμβολίζει ο κυβερνητικός συνασπισμός των Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Φιλελευθέρων. Η ολοένα και μεγαλύτερη στήριξη προς την AfD από νεαρούς Γερμανούς φάνηκε άλλωστε και στις περιφερειακές εκλογές πέρυσι, όταν δηλαδή το 15% των ψηφοφόρων –που ασκούσαν το εκλογικό τους δικαίωμα για πρώτη φορά– ψήφισε Ακροδεξιά στο ομόσπονδο κρατίδιο της Εσσης, στα δυτικά της Γερμανίας, και το 16% στη Βαυαρία. Η στροφή προς τα δεξιά είχε εξηγηθεί από αναλυτές τότε ως αντίδραση μιας γενιάς που κλονίστηκε από τα lockdowns της πανδημίας COVID-19 και τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία, τον πληθωρισμό και την κλιματική κρίση. Οι ίδιες έρευνες έδειξαν, εξάλλου, μείωση του ενδιαφέροντος των νέων για την κλιματική αλλαγή και μεγαλύτερη ανησυχία για το κόστος ζωής.
Με τη στοχευμένη χρήση της πολεμικής ρητορικής, της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης η Ακροδεξιά επιχειρεί να εισχωρήσει στην κουλτούρα των νέων.Οι ακροδεξιές ιδέες δεν συνοδεύονται πλέον από σκίνχεντς και αρβύλες. Τα ακροδεξιά συνθήματα φωνάζονται πλέον και με ακριβά ρούχα και ένα ποτήρι ροζέ στο χέρι. Ή διαδίδονται μέσω του TikTok.
Το τραγούδι «L’amour toujours» του Ιταλού μουσικού παραγωγού και Dj Gigi d’Agostino έγινε μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του 2000 και ανήκει στα κλασικά πλέον τραγούδια σε χορευτικές εκδηλώσεις ενώ μετρά πολλές διασκευές. Σε μία από αυτές το «L’amour toujours» έχει πλέον αποκτήσει νέους γερμανικούς στίχους ανεπίσημα και χωρίς τη συγκατάθεση του εξοργισμένου δημιουργού – και σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του μη κερδοσκοπικού Ιδρύματος Amadeu Antonio, αποτελεί μέρος του soundtrack μιας νέας, χιπ γενιάς ακροδεξιών εξτρεμιστών εδώ και πάνω από έναν χρόνο.
«Έξω οι ξένοι» και «Γερμανία στους Γερμανούς» φωνάζουν σε αυτόν τον σκοπό σε βίντεο του TikTok, σε πάρτι σε χωριά και – όπως πρόσφατα στο νησί Ζυλτ – σε ένα μοντέρνο μπαρ. Εύποροι νέοι άνθρωποι εμφανίστηκαν εκεί απροκάλυπτα, τραγούδησαν τα συνθήματα και επέτρεψαν να τους βιντεοσκοπήσουν με κινητά τηλέφωνα.Ένας από αυτούς προέβη σε ναζιστικό χαιρετισμό. Μια χειρονομία που είναι παράνομη στη Γερμανία – για ευνόητους λόγους. Το βίντεο έγινε viral και έδειξε για άλλη μια φορά ότι ο ακροδεξιός ριζοσπαστισμός και ο ρατσισμός δεν είναι πλέον χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης σκηνής, αλλά έχουν πολλά πρόσωπα.
Το «Ταυτοτικό Κίνημα» έκανε την αρχή
Οι ηγέτες του «Ταυτοτικού Κινήματος» το αναγνώρισαν αυτό ήδη από τη δεκαετία του 2010. Ξεκινώντας από τη Γαλλία, οι «Ταυτοτικοί» εμφανίστηκαν επίσης στη Γερμανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία, την Ελβετία και τη Δανία, στα τέλη του 2012, με το προσωπείο ενός σύγχρονου και μετριοπαθούς νεανικού κινήματος που πακετάριζε τη δεξιά ιδεολογία του σε γυαλιστερό χαρτί, τόσο επιδέξια που αρχικά πέρασε απαρατήρητο. Το Twitter, το Facebook και το YouTube ήταν τα κανάλια διανομής τους, με ελκυστικά βίντεο που συνέλαβαν το πνεύμα της εποχής και τα γούστα των νέων. Το «Ταυτοτικό Κίνημα» (Identitäre Bewegung) έχει έκτοτε κατηγοριοποιηθεί από τη γερμανική Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος ως «αποδεδειγμένα ακροδεξιός εξτρεμισμός». Ωστόσο, η τακτική της αξιοποίησης της νεανικής κουλτούρας έχει καθιερωθεί εδώ και καιρό στους δεξιούς κύκλους.
Πολλοί νέοι θα ψήφιζαν το ακροδεξιό κόμμα AfD
Το ακροδεξιό κόμμα AfD και η οργάνωση της νεολαίας του, η «Junge Alternative», βλέπουν μεγάλες δυνατότητες προσέλκυσης νέων ψηφοφόρων στη νεανική κουλτούρα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της προσπάθειας πραγματοποιείται επί του παρόντος στα κοινωνικά δίκτυα με προεξάρχουσα την πλατφόρμα TikTok. Υπάρχουν περισσότεροι από 20 εκατομμύρια χρήστες του TikTok στη Γερμανία, η πλειονότητα των οποίων είναι έφηβοι. Εκεί οι ακροδεξιοί λαϊκιστές διαδίδουν τα πολύ απλά μηνύματά τους με ταχύτητα που κόβει την ανάσα. Με μουσική, memes, emojis και χιουμοριστικές συσκευασίες. Αυτό που κάνει το TikTok ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι οι χρήστες δεν χρειάζεται να αναζητήσουν ρητά τέτοιο περιεχόμενο: οι προπαγανδιστικές αναρτήσεις ξεπλένονται στο χρονολόγιό τους. Όσο περισσότερο αρέσουν, τόσο πιο γρήγορα εξαπλώνονται. Αυτό το μοτίβο λειτουργεί εδώ και χρόνια και οδηγεί τους μελλοντικούς ψηφοφόρους στην αγκαλιά της Ακροδεξιάς. Σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας «Νεολαία στη Γερμανία», το 22% των νέων ηλικίας 14 έως 29 ετών θα ψήφιζε AfD.
Αισθάνονται ότι δεν ακούγονται
Δεν χρειάζεται να ψάξει κανείς πολύ για τους λόγους. Για δεκαετίες, τα καθιερωμένα κόμματα απέτυχαν να ακούσουν τους νέους. Αυτό αντικατοπτρίζεται όχι μόνο σε μια εκπαιδευτική πολιτική που υστερεί σε σχέση με τις τρέχουσες κοινωνικές εξελίξεις -λόγω έλλειψης προσωπικού και μόνο- αλλά και σε τοπικές πολιτικές αποφάσεις, όπως το κλείσιμο των κέντρων νεολαίας. Ως εκ τούτου, οι νέοι συχνά αισθάνονται ότι δεν ακούγονται από τα περισσότερα κόμματα. Και εδώ είναι που εμφανίζεται στο προσκήνιο η αυτοαποκαλούμενη Νέα Δεξιά, προσποιούμενη την κατανόηση και τη συνεργασία. Ο όρος «Νέα Δεξιά» από μόνος του αποπνέει νεωτερικότητα και φρεσκάδα χωρίς να αναφέρεται στις ρίζες της: την εθνικοσοσιαλιστική ιδέα που οδήγησε στο Τρίτο Ράιχ και στη δολοφονία εκατομμυρίων ανθρώπων. Με ένα σύγχρονο Zeitgeist και οξύ ένστικτο, η Νέα Δεξιά εισχωρεί στις υποκουλτούρες της νεολαίας και μαθαίνει να μιλά τη γλώσσα τους.
Η μάχη για την πολιτιστική υπεροχή
Υπάρχει ένας όρος για αυτή τη στρατηγική: «μεταπολιτική» – άσκηση κοινωνικής επιρροής πέρα από τα εκλογικά προγράμματα και το κυβερνητικό έργο. Απευθύνονται στους ανθρώπους εκεί που εκείνοι βρίσκονται, στο σπίτι τους και υποτίθεται μεταξύ τους. Διοργανώνονται δημόσια φεστιβάλ, στήνονται πάγκοι με λουκάνικα και καφέδες, δημιουργείται μια αίσθηση συντροφικότητας σύμφωνα με το σύνθημα: Σας βλέπουμε και σας καταλαβαίνουμε. «Με τη βοήθεια αυτής της μεταπολιτικής, οι δεξιές ιδέες μεταφέρονται στους ανθρώπους απαρατήρητες», επιβεβαιώνει ο Λόρεντς Μπλούμενταλερ από το Ίδρυμα Amadeu Antonio σε συνέντευξή του στην DW. Στην αρχή, το όλο πράγμα φαίνεται μη πολιτικό και ακίνδυνο, λέει ο ίδιος, «αλλά με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να διεισδύσουν σιγά-σιγά στο μυαλό των ανθρώπων και να τοποθετήσουν εκεί την ιδεολογία τους». Με τη στοχευμένη χρήση της πολεμικής ρητορικής, της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης σε ευαίσθητα σημεία των κοινωνικών συζητήσεων, είναι πιο εύκολο για την Ακροδεξιά να κερδίσει τη μάχη για την πολιτιστική υπεροχή – στο διαδίκτυο, στη μόδα και το lifestyle, στις κοινότητες παιχνιδιών και στα φεστιβάλ της επαρχίας. Ο κοινωνιολόγος Φέλιξ Σιλκ από το Τίμπινγκεν αποκαλεί αυτήν την στρατηγική «προπολιτικό χώρο» – είτε πρόκειται για το διαδίκτυο είτε για την πλατεία του χωριού. Είναι ένας χώρος που πρέπει να κατακτηθεί για να γίνει κανείς πολιτικά διεκδικητικός, τονίζει ο ίδιος. Σύμφωνα με τον Σιλκ σε συνέντευξή του στο ραδιόφωνο Deutschlandfunk, χρειάζεται μια πλειοψηφία του πληθυσμού που «μοιράζεται τις ιδέες και έχει εσωτερικεύσει τα κίνητρα πίσω από την πολιτική».
Υφαρπαγή των εννοιών και της μουσικής
Μόλις ένα κόμμα όπως η AfD κατακτήσει έναν από αυτούς τους προπολιτικούς χώρους για τον εαυτό του, μπορεί να καθορίσει το περιεχόμενο και τον λόγο. Το πετυχαίνει αυτό, για παράδειγμα, όταν όροι από το εθνοδεξιό εθνικιστικό ή ρατσιστικό πλαίσιο γίνονται αποδεκτοί με το να χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στη γλώσσα. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η λέξη «παλιννόστηση», την οποία έχει καταλάβει η AfD για να περιγράψει τα αιτήματά της «Έξω οι ξένοι». Ή – κάπως παλαιότερα – ο ευτελιστικός όρος «κορίτσι με μαντήλα», ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να κάνει διακρίσεις σε βάρος νεαρών μουσουλμάνων γυναικών (συμπεριλαμβανομένων των Γερμανίδων). Επανακωδικοποιεί όρους που αρχικά είχαν θετική χροιά: οι όροι «Gutmensch» (που προέρχεται από το «κάνω καλό») ή «Wokeness» (προσοχή και επίγνωση ιδίως προς τις μειονότητες) έχουν ήδη χαθεί από τους ακροδεξιούς πολέμιους. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τη διασκευή του Gigi d’Agostino: Αν παιχτεί οπουδήποτε, τα ναζιστικά συνθήματα εισβάλλουν. Η κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης κάνει τώρα το τραγούδι ακόμα πιο γνωστό – το έχεις ακούσει μερικές φορές και είναι εύκολο να ανοίξεις το στόμα σου και να τραγουδήσεις μαζί του. Πρώτα πίσω από κλειστές πόρτες, στη συνέχεια όλο και περισσότερο ως αυτονόητο, το τραγουδούν και οι υπόλοιποι – όπως στην αριστοκρατική παμπ του Ζυλτ, όπου τα ρατσιστικά συνθήματα με ένα ποτήρι ροζέ στο χέρι ήταν «απλώς» ακίνδυνη διασκέδαση για πάρτι, όπως ισχυρίζονται οι εμπλεκόμενοι – με ελάχιστη αξιοπιστία.