NewsEdit Μόλις πριν από λίγες μέρες ψηφίστηκε από τη βουλή κατά πλειοψηφία επί της αρχής το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε το υπουργείο υγείας που αφορά την ψυχική υγεία με τίτλο “Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής μεταρρύθμισης”.
Του Γιώργου Ξυλούρη*
Στόχος του παρόντος άρθρου δεν είναι να κάνει μία πλήρη ανάλυση σημείο προς σημείο των μερών και των κεφαλαίων του εν λόγω νόμου ,αλλά να επισημάνει κάποια βασικά σημεία και να αναδείξει ίσως μία βασική λογική που τον διέπει. Ο νόμος αυτός αφορά κυρίως αλλαγές σε δύο βασικούς τομείς που άπτονται της παροχής υπηρεσιών περίθαλψης και ψυχικής υγείας στην Ελλάδα: Ο πρώτος αφορά τη διάρθρωση και λειτουργία των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και παροχής περίθαλψης για τους ψυχικά πάσχοντες όλων των ηλικιών και ο άλλος αφορά ειδικά τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας που αφορούν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων.
Όσον αφορά τον πρώτο τομέα δημιουργείται ένα Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (Ε.Δ.Υ.Ψ.Υ) το οποίο διαρθρώνεται σε Περιφερειακά Δίκτυα Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΠΕ.Δ.Υ.Ψ.Υ) ,τα οποία λειτουργούν στις Διοικήσεις των Υγειονομικών Περιφερειών (Δ.ΥΠε) και διοικούνται από τον Υποδιοικητή της οικείας Υγειονομικής Περιφέρειας (Υ.Πε), ο οποίο είναι αρμόδιος για θέματα ψυχικής υγείας. Από τον τρόπο που περιγράφεται στο κείμενο του νέου νόμου, μοιάζει να καταργείται η έννοια του τομέα και να αντικαθίσταται με ένα περιφερειακό δίκτυο, το οποίο αντιστοιχεί στα διοικητικά όρια της περιφέρειας. Η αντικατάσταση των υφιστάμενων τομέων ψυχικής υγείας με περιφερειακά δίκτυα στα οποία αντιστοιχεί ο πληθυσμούς μιας ολόκληρης περιφέρειας αναμένεται να δυσχεράνει την προσβασιμότητα των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στις παρεχόμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ειδικά στις περιφέρειες με μεγάλο πληθυσμό, όπως πχ η Αττική. Επιχειρείται να ενοποιηθούν σε ένα ενιαίο δίκτυο όλες οι μονάδες ψυχικής υγείας του ΕΣΥ , μαζί με τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, τις ΜΚΟ και τις ΑΜΚΕ (Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες). Οι ψυχιατρικές υπηρεσίες των νοσοκομείων αποσυνδέονται από τα νοσοκομεία και ανήκουν πλέον διοικητικά στην περιφέρεια , όπως και οι κλινικές των ψυχιατρικών νοσοκομείων. Χαρακτηριστικό είναι ότι η καταργούνται διοικητικά ως οργανισμοί το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής “Δαφνί “, το Δρομοκαΐτειο καθώς και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Τα παραπάνω νοσοκομεία, μαζί με τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών και των πανεπιστημιακών νοσοκομείων, αλλά και όλες τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας του ΕΣΥ εντάσσονται διοικητικά στον έλεγχο της αντίστοιχης περιφέρειας μαζί με τους εποπτευομένους φορείς που είναι ιδιώτες πάροχοι υπηρεσιών ψυχικής υγείας (Υ.ΨΥ) και ιδιωτικοί φορείς παροχής (ΥΨΥ) κερδοσκοπικού και μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Το σημείο αυτό εγείρει σημαντικούς προβληματισμούς γύρω από τις μετακινήσεις προσωπικού επαγγελματιών στο χώρο της ψυχικής υγείας για να μπορούν να καλύπτονται ανεπάρκειες και κενά, δοκιμάζοντας σημαντικά την αξία της θεραπευτικής συνέχειας στην παροχή υπηρεσιών ψυχιατρικής περίθαλψης για τους λήπτες. Επίσης, επιβαρύνονται επιπλέον οι ήδη υπάρχοντες επιβαρυμένοι εργασιακά επαγγελματίες που στελεχώνουν τις ήδη υποστελεχωμένες υπάρχουσες δομές ψυχικής υγείας. Ιδια προβληματίζει το γεγονός ότι δεν προβλέπονται από τον νόμο σαφή κριτήρια που να ορίζουν την ασφάλεια και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών από τις δομές ψυχικής υγείας , γεγονός , το οποίο εν δυνάμει ανοίγει τον δρόμο σε ιδιώτες παρόχους υπηρεσιών ψυχικής υγείας κερδοσκοπικού χαρακτήρα για την σύσταση δομών παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας ιδιωτικού χαρακτήρα χαμηλής σε ποιότητα και αξιοπιστία, οι οποίες θα υποστηρίζονται από τις μέχρι τώρα υποστελεχωμένες και υποχρηματοδοτούμενες κοινοτικές και δημόσιες δομές, με μόνο έλεγχο αυτόν στο πρόσωπο του υποδιοικητή του εκάστοτε ΠΕ. Δ.Υ.Ψ.Υ.
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με το νέο μοντέλο διοίκησης, συγκεντρώνονται πολλές αρμοδιότητες-υπερεξουσίες στο πρόσωπο του υποδιευθυντή της εκάστοτε ΥΠΕ, γεγονός που προκαλεί ανησυχία για την ανεξαρτησία και τη διαφάνεια των διαδικασιών λήψης των αποφάσεων γύρω από τη λειτουργία τον δομών που παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Επιπλέον , οι υπάρχουσες Περιφερειακές Διευθύνσεις Ψυχικής υγείας ( ΠΕ.Δι.ΤΟΨΥ) αντικαθίστανται από το Επιστημονικο Συμβούλιο Ψυχικής Υγείας (ΕΣΥΨΥ), το οποίο απαρτίζεται αποκλειστικά από γιατρούς ΝΠΔΔ ή πανεπιστημιακούς και δεν προβλέπεται συμμετοχή άλλων εργαζομένων άλλων ειδικοτήτων στον χώρο της ψυχικής υγείας, ενώ χαρακτηριστικά απουσιάζουν εκπρόσωποι ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Ο νέος νόμος δεν προβλέπει επίσης επιτροπή προάσπισης δικαιωμάτων σε επίπεδο υγειονομικής περιφέρειας.
Στον δεύτερο τομέα, ο οποίος αφορά την πρόληψη και την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων προβλέπεται η συγκρότηση του Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων ( ΕΟΠΑΕ) ,κάτω από την ομπρέλα του οποίου θα βρίσκονται όλα τα προγράμματα και όλες οι δομές, είτε είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου (ΚΕΘΕΑ,ΟΚΑΝΑ), είτε δημοσίου δικαίου όπως οι κλινικές των νοσοκομείων και το 18 Άνω, τα οποία και καταργούνται. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι οι δομές, με αποδεδειγμένα εξαιρετικά αποτελεσματικό έργο στον τομέα της απεξάρτησης, κινδυνεύουν να χάσουν αυτονομία τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ομογενοποιούνται οι διαφορετικές προσεγγίσεις και καταργείται η ποικιλία και η διαφορετικότητα στις παροχές υπηρεσιών ψυχικής υγείας, κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό στην αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας του φαινομένου των εξαρτήσεων και των αναγκών που έχει η κάθε ομάδα ασθενών. Μοιάζει η κατεύθυνση να είναι στην επιλογή της φαρμακευτικής αντιμετώπισης της βραχυπρόθεσμης και μεσοπρόθεσμης σωματικής εξάρτησης από τις ψυχοτρόπες ουσίες αλλά και της συντήρησης. Το βάρος φεύγει από τα “στεγνά” θεραπευτικά προγράμματα και από τις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, που τόσο πολύ χρειάζονται οι χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών, το οικογενειακό τους περιβάλλον αλλά και οι τοπικές κοινωνίες ,στις οποίες αυτοί και αυτές ζουν και αναπνέουν. Δεδομένου ότι ο νέος οργανισμός θα είναι ένας και κοινός, το νομοσχέδιο δίνει και εδώ τη δυνατότητα μετακίνησης των θεραπευτών, γεγονός που πλήττει τη θεραπευτική συνέχεια, κάτι το οποίο δραματικά αυξάνει τον κίνδυνο των υποτροπών και επιβαρύνει σημαντικά της προγνώσεις. Και εδώ δίδεται η δυνατότητα από στον νέο υπεροργανισμό, τον ΕΟΠΑΕ, να επιτρέπεται σε ιδιώτες να παρέχουν υπηρεσίες υγείας, με τα κριτήρια να παραμένουν μέχρι στιγμής άγνωστα.
Συμπερασματικά, ο νόμος αυτός δεν μοιάζει να λειτουργεί στην κατεύθυνση της κοινοτικής ψυχιατρικής και παιδοψυχιατρικής, της πρωτοβάθμιας φροντίδας, της δημιουργίας ψυχιατρικών υπηρεσιών στην κοινότητα με μονάδες αποκατάστασης και θεραπείας, της κατ’οικον παρέμβασης ,της πρόληψης και δημιουργίας κοινοτικών μονάδων σε μία βάση τομεοποίησης ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας. Δεν προβλέπει προσλήψεις προσωπικού, ενίσχυση των υπαρχόντων δομών και μοιάζει να υποδαυλίζει σημαντικά τα μεγάλα βήματα στη ψυχιατρική μεταρρύθμιση που έχουν γίνει τα τελευταία σαράντα χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο νόμος έχει ξεσηκώσει ήδη από τη διαμόρφωση και τη συζήτησή του, θύελλα αντιδράσεων από την πλειοψηφία των φορέων επαγγελματιών και ληπτών στον χώρο της ψυχικής υγείας και των εξαρτήσεων, ενώ δεν έχει κληθεί επίσημα, τόσο στη διαμόρφωση, όσο και στη διαβούλευση του, ένα μεγάλο μέρος επιστημονικών φορέων τόσο των ληπτών όσο και επαγγελματιών στο χώρο ψυχικής υγείας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος, που είναι οι κατεξοχήν αρμόδιοι για να συνδράμουν με τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους και τις απόψεις τους για το πώς θα μπορούσε να διαρθρωθεί ένα τομεοποιημένο κοινοτικό δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε όλη τη χώρα με στόχο την παροχή και την κατά το δυνατόν πλέρια κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Ξυλουρης Γιώργος
Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων
Ταμίας της Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος -Ενωσης Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων