NewsEdit Ο Ζαν-Μαρί Λεπέν, που έζησε μέχρι τα 96, μας υπενθυμίζει ότι ο ακροδεξιός λαϊκισμός ήταν ένα επίμονο χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής πολιτικής από την άνοδο της φιλελεύθερης δημοκρατίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αναφέρει σε άρθρο της η Jan Zielonka με τίτλο “Why Populists Are Winning: The Broken Promise of Liberal Democracy” στο socialeurope.eu. Και συνεχίζει: Ο Λεπέν εκλέχθηκε για πρώτη φορά στο γαλλικό κοινοβούλιο το 1956, αλλά δεν πέτυχε ποτέ το επίπεδο επιρροής που έχει η κόρη του σήμερα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, κατά τα χρυσά χρόνια της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, υπήρξε περιορισμένη ζήτηση για λαϊκιστές.
Ωστόσο, αυτή η δυναμική έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Οι νατιβιστές λαϊκιστές έχουν βγει νικητές στις κάλπες όχι μόνο στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη αλλά και στην Ιταλία, την Ολλανδία, την Αυστρία και τη Γαλλία. Με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, φαίνεται ότι οι λαϊκιστές είναι έτοιμοι να κυριαρχήσουν στο πολιτικό τοπίο σε όλο τον δυτικό κόσμο για αρκετό καιρό ακόμη.
Τι φταίει;
Πολλοί έχουν τις δικές τους λίστες με άτομα ή παράγοντες που θεωρούν υπεύθυνους για την ανάρρηση των λαϊκιστών στην εξουσία. Κάποιοι κατηγορούν τον καπιταλισμό, τον νεοφιλελευθερισμό, τη μετανάστευση ή την παγκοσμιοποίηση. Άλλοι προσδιορίζουν την Κίνα, τη Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ενόχους. Υπάρχει επίσης ένας κατάλογος φιλελεύθερων κεντροαριστερών και κεντροδεξιών πολιτικών προσώπων που κατηγορούνται για το λαϊκιστικό κύμα. Για κάποιους, το λάθος το έκανε η Μάργκαρετ Θάτσερ, για άλλους, ο Τόνι Μπλερ. Κάποιοι επικρίνουν τον Γκέρχαρντ Σρέντερ ή την Ανγκέλα Μέρκελ, ενώ άλλοι δείχνουν τον Νικολά Σαρκοζί ή τον Εμανουέλ Μακρόν.
Αν και αυτή η λίστα θα μπορούσε να συνεχιστεί, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το επιχείρημα που προβάλλει ο διάσημος (Ολλανδός πολιτικός επιστήμονας) ειδικός στον λαϊκισμό Κας Μούντε. Υποστήριξε, ότι καθώς η φιλελεύθερη δημοκρατία διαβρώνεται, η ζήτηση για λαϊκιστές πολιτικούς αυξάνεται: «ο λαϊκισμός είναι ουσιαστικά μια ανελεύθερη δημοκρατική απάντηση στον αντιδημοκρατικό φιλελευθερισμό».
Μια πρόσφατη έρευνα του Ipsos Knowledge Panel αποκάλυψε ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες είναι δυσαρεστημένοι με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στη χώρα τους. Μια άλλη αξιόπιστη δημοσκόπηση έδειξε ότι πάνω από το 60% των Ευρωπαίων παραδέχτηκε ότι «τείνουν να μην εμπιστεύονται» τις δημοκρατικά εκλεγμένες εθνικές κυβερνήσεις και τα κοινοβούλιά τους. Πολλές άλλες μελέτες επιβεβαιώνουν την επισφαλή κατάσταση της δημοκρατίας και επισημαίνουν με ποιο τρόπο εκμεταλλεύονται οι λαϊκιστές αυτή την αδυναμία.
Η νέα γενιά λαϊκιστών ηγετών δεν είναι εγγενώς πιο επιδέξιοι ή χαρισματικοί από τους προκατόχους τους. Ο Ματέο Σαλβίνι δεν είναι πιο ικανός από τον Ουμπέρτο Μπόσι. Ο Γκερτ Βίλντερς δεν έχει το χάρισμα του Πιμ Φόρτουιν. Η Μαρίν Λεπέν δεν είναι καλύτερη ρήτορας από τον πατέρα της και ο Χέρμπερτ Κικλ δεν έχει τις τοπικές ρίζες του Γεργκ Χάιντερ (παρεμπιπτόντως, ο Κικλ ξεκίνησε την καριέρα του ως λογογράφος του Χάιντερ).
Η σημερινή επιτυχία των λαϊκιστών πηγάζει από τη στρέβλωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η οποία ωθεί τους ψηφοφόρους να ενστερνιστούν ανελεύθερες, αντιδημοκρατικές εναλλακτικές λύσεις. Το πιεστικό ερώτημα είναι: πώς μπορούν να ανακτηθούν οι απογοητευμένοι ψηφοφόροι;
Λανθασμένες απαντήσεις
Θα περίμενε κανείς από τους φιλελεύθερους να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να προσπαθήσουν να μειώσουν τη ζήτηση για λαϊκισμό, αποκαθιστώντας τις αρχές της δημοκρατίας. Δυστυχώς, αυτό δεν ισχύει. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το καλύτερο αντίδοτο στον λαϊκισμό είναι μια φιλελεύθερη εκδοχή του λαϊκισμού. Άλλοι υποστηρίζουν την τεχνοκρατία ως προπύργιο ενάντια στη λαϊκιστική εποχή της μετα-αλήθειας. Και τα δύο στρατόπεδα έχουν οργανώσει έντονες δημόσιες εκστρατείες εναντίον λαϊκιστικών κομμάτων και ηγετών, στην καλύτερη περίπτωση με πενιχρά αποτελέσματα.
Ενώ μεμονωμένοι λαϊκιστές πολιτικοί και κόμματα μπορούν να απαξιωθούν και να απομακρυνθούν από την εξουσία, αυτό δεν αντιμετωπίζει το υποκείμενο αίτημα για λαϊκισμό. Φιγούρες όπως η Λεπέν, ο Βίλντερς ή ο Κατσίνσκι απλώς θα αντικατασταθούν από άλλους λαϊκιστές όσο η δημοκρατία παραμένει δυσλειτουργική. Ο στόχος πρέπει να είναι η μείωση της ζήτησης για λαϊκισμό, όχι απλώς η εκδίωξη συγκεκριμένων λαϊκιστικών προσωπικοτήτων ή κομμάτων.
Οι τεχνοκρατικές λύσεις που στηρίζει το αντιλαϊκιστικό στρατόπεδο, μπορεί να επιλύσουν πρακτικά ζητήματα όπως η οικονομική αστάθεια, τα δημόσια ελλείμματα ή οι κρίσεις υγείας. Ωστόσο, η τεχνοκρατία έχει λίγα κοινά με τη δημοκρατία, καθώς μειώνει τον ρόλο των κοινοβουλίων, περιορίζει τη συμμετοχή των πολιτών και μειώνει τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων. Ενώ η δημοκρατία πρέπει να είναι ταυτόχρονα αποτελεσματική και αντιπροσωπευτική, η ανάθεση των αποφάσεων σε μη εκλεγμένους εμπειρογνώμονες ή σε θεσμούς, μπορεί μόνο να απογοητεύσει τους πολίτες, ειδικά σε δύσκολες στιγμές. Τι νόημα έχουν οι δημοκρατικές εκλογές εάν οι αποφάσεις λαμβάνονται από τεχνοκράτες, δικαστήρια ή τράπεζες;
Η καταπολέμηση του λαϊκισμού με λαϊκισμό είναι μια ακόμη χειρότερη στρατηγική, καθώς νομιμοποιεί την ανομία, τη δημαγωγία και τον ρατσισμό. Η έννοια του «φιλελεύθερου λαϊκισμού» είναι θεμελιωδώς εσφαλμένη, καθώς ο λαϊκισμός ενσαρκώνει όλα αυτά στα οποία αντιτάχθηκαν οι διανοούμενοι ιδρυτές του φιλελευθερισμού. Αν ένας φιλελεύθερος υιοθετήσει τη ρητορική και τις τακτικές ενός λαϊκιστή, παύει να είναι φιλελεύθερος. Τελεία και παύλα.
Ο δρόμος προς τα εμπρός
Το 2021, ερευνητές ρώτησαν τους Ευρωπαίους πώς θα ένιωθαν για τη μείωση του αριθμού των βουλευτών στα εθνικά τους κοινοβούλια και την αντικατάστασή τους με Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) που θα έχει πρόσβαση στα δεδομένα των πολιτών. Παραδόξως, οι μισοί από τους ερωτηθέντες, ιδιαίτερα τα νεότερα άτομα, εξέφρασαν ενθουσιασμό. Δεν είναι σαφές εάν αυτό αντανακλά εμπιστοσύνη στην τεχνητή νοημοσύνη ή δυσπιστία στην πολιτική τάξη. Ωστόσο, υπογραμμίζει την ανάγκη για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που να εκτείνονται πέρα από τις παραδοσιακές ατζέντες εκλογών, κοινοβουλίων, συνταγμάτων και κομμάτων. Η δημοκρατία πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις που τίθενται από τις τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η τεχνητή νοημοσύνη.
Το εθνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η δημοκρατία είναι ακατάλληλο για το παγκόσμιο ψηφιακό τοπίο των διασυνδεδεμένων επικοινωνιών και συναλλαγών. Επιπλέον, ο σημερινός ρυθμός της δημοκρατίας είναι πολύ αργός για έναν κόσμο που λειτουργεί με την ταχύτητα του διαδικτύου.
Οι λαϊκιστές προτείνουν την κατάργηση του κράτους δικαίου, των ελέγχων και των ισορροπιών, των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων στην προσπάθειά τους να «διορθώσουν» τη δημοκρατία. Αυτή η αναβαπτισμένη απολυταρχία, που παραπλανητικά ονομάζεται ανελεύθερη δημοκρατία, επιτρέπει την ταχεία λήψη αποφάσεων χωρίς δημόσια διαβούλευση ή κοινοβουλευτική συζήτηση. Ωστόσο, οι γρήγορες αποφάσεις δεν είναι πάντα σοφές ή νόμιμες, γεγονός που εξηγεί γιατί οι απολυταρχίες συχνά παραπαίουν. Επιπλέον, οι κυριαρχικές τάσεις των λαϊκιστών συγκρούονται με τη διακρατική συνδεσιμότητα που επιτρέπει το Διαδίκτυο.
Οι φιλελεύθεροι δικαίως επικρίνουν τους λαϊκιστές για την εξάρθρωση των παραδοσιακών πυλώνων της δημοκρατικής τάξης. Ωστόσο, αυτή η κριτική συχνά μετατρέπεται σε νοσταλγία για μια περασμένη εποχή, όταν τα πολιτικά κόμματα ήταν βαθιά ριζωμένα στην κοινωνία των πολιτών, τα κοινοβούλια ήταν φόρουμ για γνήσιο δημόσιο διάλογο και οι υπουργοί εμπιστεύονταν έμπειρους δημόσιους υπαλλήλους. Σήμερα, την εξουσία την έχουν άτυπα δίκτυα που εκμεταλλεύονται την ψηφιακή επανάσταση. Αυτά τα δίκτυα αντιμετωπίζουν τους ψηφοφόρους ως καταναλωτές, ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις ασκούν εξουσία σε ευάλωτους πολίτες ή μετανάστες, αλλά είναι ανίσχυρες έναντι των πολυεθνικών εταιρειών που ελέγχουν την επικοινωνία, τη χρηματοδότηση και τις ροές της εργασίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι έννοιες του κοινωνικού συμβολαίου ή του εθνικού συμφέροντος έχουν γίνει σχεδόν εικονικές. Οι υπάρχοντες δημοκρατικοί θεσμοί αγωνίζονται να μεσολαβήσουν σε συγκρούσεις και να καταλήξουν σε ουσιώδεις συμβιβασμούς.
Το ρολόι δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, οι επαναστάσεις της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης θα συνεχίσουν να προχωρούν. Η δημοκρατία πρέπει επομένως να προσαρμοστεί σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι σκέφτονται, επιθυμούν και αλληλοεπιδρούν διαφορετικά από ό,τι κατά τη χρυσή της εποχή, πριν από δεκαετίες. Αν και δεν υπάρχει μια συνταγή για δημοκρατικό μετασχηματισμό, πρέπει να έχουμε το θάρρος να πειραματιστούμε. Μπορείτε να αναφέρετε κάποιες σημαντικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που θεσπίστηκαν από την εποχή της εμφάνισης του Παγκόσμιου Ιστού, πριν από τρεις δεκαετίες;
Οι επιχειρήσεις έχουν προσαρμοστεί στην ψηφιακή εποχή, όπως και το οργανωμένο έγκλημα. Ωστόσο, η δημοκρατία παραμένει κολλημένη σε ένα πλαίσιο που ταιριάζει περισσότερο στην εποχή του Αλέξις ντε Τοκβίλ. Είναι καιρός να εξερευνήσουμε νέες μορφές ηλεκτρονικής δημοκρατίας που ενδυναμώνουν τους απλούς πολίτες. Θα πρέπει να αγκαλιάσουμε την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, υποχρεώνοντας τα κράτη να μοιράζονται πόρους και τη λήψη αποφάσεων με τοπικούς και διακρατικούς παράγοντες. Τα άτυπα δίκτυα θα πρέπει επίσης να αξιοποιηθούν για την προσφορά δημόσιων αγαθών. Τα πειράματα εγκυμονούν κινδύνους, αλλά αν τηρούμε τις φιλελεύθερες αξίες καθώς καινοτομούμε, μπορεί να βγούμε από τον λαϊκιστικό λαβύρινθο.
Πηγή: socialeurope.eu