NewsEdit Η εξουσία των αδειών θρόνων: Από τους εκφυλισμένους αριστοκράτες του Νορντάου και των σημερινών απογόνων τους.
Του Θανάση Δαβαλά*
Η σύγχρονη εποχή παρουσιάζει μια νέα εκδοχή της «αριστοκρατίας» που περιέγραψε ο Μαξ Νορντάου στο έργο του, ιδίως στο “Εκφυλισμός” (Degeneration).
Ο Νορντάου, κριτικάροντας την αριστοκρατία της εποχής του, την περιέγραψε ως μια τάξη που είχε χάσει τη δημιουργική της δυναμική και είχε μετατραπεί σε μια κληρονομική ελίτ, αποκομμένη από την πραγματικότητα και τα προβλήματα της κοινωνίας.
Αυτή η παρακμή δεν περιοριζόταν μόνο σε κοινωνικά ή πολιτικά συστήματα, αλλά επεκτεινόταν και στην πνευματική ηγεσία, η οποία συχνά λειτουργούσε περισσότερο για την αυτοπροβολή της παρά για τη βελτίωση της κοινωνίας.
Στη σημερινή εποχή, βλέπουμε ένα παρόμοιο μοτίβο να αναδύεται στους λεγόμενους πνευματικούς ταγούς – είτε αυτοί είναι ακαδημαϊκοί, είτε επιχειρηματίες, είτε αυτοαποκαλούμενοι πρωτοπόροι.
Αυτοί οι ηγέτες, που συχνά έχουν ήδη φτάσει σε προχωρημένη ηλικία και αντλούν την επιρροή τους από την κοινωνική τους θέση, δεν είναι απαραίτητα οι ίδιοι δημιουργοί ή φορείς καινοτομίας.
Ο ρόλος τους περιορίζεται κυρίως στην προώθηση και παρουσίαση έργων που παράγονται από ανώνυμους νέους στο παρασκήνιο, ανθρώπους που εργάζονται αθόρυβα για να στηρίξουν το οικοδόμημα της «πνευματικής αυθεντίας».
Ο Νορντάου περιέγραψε την αριστοκρατία ως μια τάξη που ζούσε από τη δόξα των προηγούμενων γενεών, χωρίς να προσφέρει ουσιαστική συνεισφορά.
Το ίδιο μπορούμε να παρατηρήσουμε σήμερα: οι πνευματικοί ταγοί χρησιμοποιούν την εμπειρία τους και την αυτοπεποίθησή τους για να απευθυνθούν σε ακροατήρια που συχνά δεν έχουν τα εργαλεία να κρίνουν τη γνησιότητα ή την ουσία αυτών που παρουσιάζονται.
Όπως και η αριστοκρατία του Νορντάου, έτσι και οι σημερινοί ταγοί αντλούν δύναμη από το κύρος που τους προσδίδει η θέση τους, ενώ η πραγματική εργασία γίνεται από αυτούς που παραμένουν αόρατοι.
Η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) προσφέρει ένα νέο οπλοστάσιο σε αυτή τη νέα «αριστοκρατία». Τα εργαλεία της ΑΙ χρησιμοποιούνται για να ενισχύσουν την επιρροή και την αυθεντία των πνευματικών ηγετών, ενώ συχνά η ίδια η τεχνολογία παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα της δικής τους ευφυΐας και δημιουργικότητας.
Όμως, στην πραγματικότητα, η ΑΙ είναι το προϊόν συλλογικής προσπάθειας και τεχνογνωσίας από ανώνυμους μηχανικούς, προγραμματιστές και ερευνητές, οι οποίοι παραμένουν στη σκιά.
Όπως οι παρηκμασμένοι αριστοκράτες του Νορντάου, έτσι και οι σημερινοί ταγοί χρησιμοποιούν τα έργα άλλων για να στηρίξουν την εικόνα τους, χωρίς οι ίδιοι να προσφέρουν πραγματική προστιθέμενη αξία.
Αυτό που παρατηρεί κανείς είναι μια ανακύκλωση των ίδιων αρχών που περιέγραψε ο Νορντάου: οι κοινωνίες που βασίζονται στην αυθεντία και το κύρος, παρά στην πραγματική δημιουργία, είναι καταδικασμένες να παγιδεύονται σε μια στασιμότητα.
Η νέα «αριστοκρατία» της εποχής μας, είτε πρόκειται για ακαδημαϊκούς που απλώς εμπορεύονται τη γνώση, είτε για επιχειρηματίες που προβάλλουν έργα άλλων ως δικά τους, δεν αποτελεί παρά μια επανάληψη του μοτίβου παρακμής που έχει παρατηρηθεί ξανά στην ιστορία.
Σήμερα, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, ο κίνδυνος παραμένει ο ίδιος: η πρόοδος να γίνει βιτρίνα, ενώ οι πραγματικοί φορείς αλλαγής να παραμένουν στη σκιά, αγνοημένοι και παραγκωνισμένοι.
Η ιστορία του εκφυλισμού επαναλαμβάνεται, απλώς με νέα μέσα και τεχνολογίες.
Θανάσης Δαβαλάς
Ακαδημαϊκά υπεύθυνος των προγραμμάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου MicroMaster AI for Leaders και ChatGPT Diploma