NewsEdit Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες προκλήσεις της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας, αποτελεί αναμφισβήτητα η σχέση και η «διάδραση» μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης και φιλοσοφίας. Το πέρασμα, ουσιαστικά, από την ανθρώπινη σκέψη στη μηχανική μάθηση και η νέα διάσταση που δημιουργείται από την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία καλείται να αναπαράγει νοητικές διαδικασίες συνυφασμένες με τη φιλοσοφία, μέσω υπολογιστικών συστημάτων.
Εξέλιξη που έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη της μηχανικής μάθησης και των νευρωνικών δικτύων, που είναι ικανά να επεξεργάζονται μεγάλες ποσότητες δεδομένων και να προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Τεχνολογίες που έχουν φέρει επανάσταση σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη, οι μεταφορές, η χρηματοδότηση και η αναγνώριση εικόνας.
Τα φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα που εγείρονται από την ταχεία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, πολλά και σημαντικά για τη διασφάλιση του ρόλου της, με τρόπο που θα ωφελεί την ανθρωπότητα και θα σέβεται τις αξίες της: Μπορεί μια μηχανή να αναπτύξει συνείδηση ή να έχει ηθικές αξίες; Ποιες οι επιπτώσεις της ΤΝ στην ανθρώπινη νοημοσύνη και ηθική; Μπορεί η μηχανική μάθηση να αναπαράγει την ανθρώπινη σκέψη ή πρόκειται απλώς για έναν μηχανισμό που εκτελεί προκαθορισμένες εντολές χωρίς πραγματική κατανόηση;
Τον ρόλο της φιλοσοφίας στη διαμόρφωση του μέλλοντος της τεχνητής νοημοσύνης, μέσα από θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις, κλήθηκαν να αποκρυπτογραφήσουν διακεκριμένοι ομιλητές από τον ερευνητικό, ακαδημαϊκό και επιχειρηματικό χώρο, στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη & Φιλοσοφία: Από την ανθρώπινη σκέψη στη μηχανική μάθηση» που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), μέλος του Ευρωπαϊκού Κόμβου Ψηφιακής Καινοτομίας Smart Attica EDIH. Πρόγραμμα εξερεύνησης της συναρπαστικής διαδρομής από τις φιλοσοφικές αναζητήσεις για τη φύση της ανθρώπινης σκέψης έως τις σύγχρονες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης. Μέσα από θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις, αναδείχθηκαν φιλοσοφικά ζητήματα, σχετικά με τη νοημοσύνη και τη συνείδηση, που επικεντρώνονταν γύρω από την ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται, να αντιλαμβάνεται και να συνειδητοποιεί την ύπαρξή του. Σήμερα η ανάπτυξη της ΤΝ προσθέτει μια νέα διάσταση σε αυτά τα φιλοσοφικά ερωτήματα διότι η δυνατότητα των μηχανών να «σκέφτονται», να μαθαίνουν από δεδομένα και να λαμβάνουν αποφάσεις, θέτει νέες προκλήσεις για την κατανόηση της νοημοσύνης.
O Παναγιώτης Πανταζάκος, καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής, ΕΚΠΑ, έθεσε κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο της φιλοσοφίας σε μια εποχή όπου η ΤΝ εξελίσσεται ραγδαία. Υποστήριξε ότι η φιλοσοφία, ιστορικά, είχε έναν συνθετικό ρόλο, συνδυάζοντας γνώσεις από διάφορους επιστημονικούς κλάδους. Ωστόσο, η σύγχρονη φιλοσοφία, έχει φτάσει σε ένα σημείο αδιεξόδου, καθώς δεν μπορεί να κατανοήσει τις σύγχρονες επιστήμες. Αυτό οδηγεί στην ιδέα του «θανάτου» της φιλοσοφίας, τουλάχιστον με την παραδοσιακή της μορφή. Η ΤΝ, από την άλλη, παρουσιάζεται ως μια τεχνολογία που υπερβαίνει τις γνωσιακές δυνατότητες του ανθρώπινου νου, και μπορεί να αναπαράγει -αν όχι να βιώσει- την κατανόηση. Ωστόσο, αμφισβητείται η ικανότητά της να επιτύχει πραγματική συνείδηση. Ο κ. Πανταζάκος στάθηκε και στη διάκριση μεταξύ μνήμης και κρίσης και εάν η ΤΝ μπορεί να κάνει κρίσεις όπως ο άνθρωπος, ενώ στο τραπέζι της συζήτησης μπήκε και το ηθικό δίλημμα της αναπαράστασης της συνείδησης μέσα από την ΤΝ, μέσω avatar ή ολογραμμάτων και το ποιος θα κατέχει την εξουσία που συνοδεύει τη γνώση που γεννά η ΤΝ. Ο κ. Πανταζάκος συνέκρινε την ΤΝ με την αναλογία της μέλισσας και του μυρμηγκιού του Hume, υποστηρίζοντας ότι η ΤΝ μπορεί να υπερβεί τον άνθρωπο στη συλλογή και ανασύνθεση πληροφορίας, αλλά όχι στην πραγματική κατανόηση και συνείδηση. Αναλύθηκε επίσης η έννοια της «προσομοίωσης» και της «εξομοίωσης», επισημαίνοντας τις διαφορές και τις προκλήσεις που παρουσιάζονται. Συμπερασματικά τονίστηκε πως η ΤΝ δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εχθρός, αλλά ως φίλος, ενώ προτάθηκε η ανάγκη για έναν ηθικό κώδικα που θα ρυθμίζει τη χρήση της ΤΝ και θα προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η Μαρία Χωριανοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια Πρακτικής Φιλοσοφίας & Ιατρικής Ηθικής, Τμήμα Φιλοσοφίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στάθηκε στην ανάγκη για μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην ανάπτυξη της ΤΝ. Βασικές αρχές της ηθικής φιλοσοφίας όπως αυτονομία, αγαθοπραξία, απαγόρευση βλάβης και δικαιοσύνη, όπως είπε χαρακτηριστικά, δεν πρέπει να είναι προστιθέμενες στο τέλος της ανάπτυξης της ΤΝ, αλλά να ενσωματώνονται από την αρχή. Αναφέρθηκε στη θεωρία του extended mind, που υποστηρίζει ότι η σκέψη δεν περιορίζεται μόνο στον εγκέφαλο, αλλά επεκτείνεται μέσω της τεχνολογίας, θέτοντας ωστόσο το ερώτημα «πού τελειώνει ο άνθρωπος και πού αρχίζει η μηχανή;». Ξεκαθάρισε πως η ΤΝ μπορεί να ενισχύσει τις γνωστικές μας ικανότητες, αλλά δεν μπορεί να αποκτήσει συνείδηση ή ηθική ευθύνη, ενώ διευκρίνισε πως οι επιπτώσεις της αλγοριθμικής λήψης αποφάσεων σε τομείς όπως η υγεία και η δικαιοσύνη, πρέπει να εξεταστούν. Στάθηκε επίσης στην ανάγκη για διαφάνεια και προστασία προσωπικών δεδομένων και για δια-επιστημονική συνεργασία, ως προς την ηθική ανάπτυξη της ΤΝ, ενώ χαρακτήρισε κρίσιμη τη διαρκή εκπαίδευση και τη δημοκρατική διαβούλευση, προκειμένου να διασφαλιστούν η ανθρώπινη αυτονομία και η δημοκρατία. Η κα Χωριανοπούλου είπε επίσης, ότι είναι σημαντική η διατήρηση της ανθρώπινης πρωτοτυπίας και η αποφυγή της απανθρωποποίησης, ενώ κλείνοντας αναφέρθηκε εκ νέου στην ανάγκη για προσεκτική και ηθικά υπεύθυνη ανάπτυξη και χρήση της ΤΝ, ενθαρρύνοντας τον διάλογο και την διεπιστημονική συνεργασία για να διασφαλιστεί ότι η τεχνολογία υπηρετεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αξίες.
Ο ‘Αλκης Γούναρης, μεταδιδακτορικός ερευνητής & Διδάσκων του Τμήματος Φιλοσοφίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθήνας στάθηκε στην αντίφαση ότι οι μηχανές, αν και κερδίζουν τους ανθρώπους σε πολλά παιχνίδια (όπως σκάκι), χάνουν όταν υπάρχει συνεργασία ανθρώπου και μηχανής, κάτι που είπε χαρακτηριστικά δείχνει και αποδεικνύει την αξία της συνεργασίας και τη συμπληρωματικότητα του ανθρώπινου και του μηχανικού νου. Ποιος όμως πιστώνεται τη γνώση: ο άνθρωπος ή η μηχανή; Το παράδειγμα του Deep Blue επιβεβαιώνει την άποψη ότι η γνώση ανήκει στο σύστημα, το οποίο περιλαμβάνει τόσο τον ανθρώπινο εγκέφαλο όσο και τις εξωτερικές τεχνολογικές συσκευές. Ο κ. Γούναρης είπε ότι το μέλλον της ΤΝ δεν είναι προδιαγεγραμμένο και η χρήση της θα εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα πάρουμε σήμερα, θέτοντας τα κρίσιμα ερωτήματα: τι είδους μηχανές θέλουμε; Μηχανές αντικαταστάτες ή συνεργάτες; Η απάντηση στα ερωτήματα, όπως επεσήμανε, θα πρέπει να είναι μια συνεργατική προσέγγιση, ενσωματώνοντας την ΤΝ ως βοηθητικό εργαλείο, για την ανθρώπινη πρόοδο και βελτίωση της παραγωγικότητας.
Ο Δημήτρης Μελίδης, δικηγόρος, MSc., Υπ. Διδάκτωρ, Διδάσκων στο Πρόγραμμα «Ψηφιακά Δικαστικά Συστήματα και Τεχνοηθική» του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΚΔΒΜ-ΕΚΠΑ) επικεντρώθηκε στην τεχνοηθική και την επίδρασή της στην τεχνητή νοημοσύνη, ιδιαίτερα στον τομέα της ψηφιακής δικαιοσύνης και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, αφού όπως είπε χαρακτηριστικά χρειάζεται άμεση δράση για να μην μείνουμε πίσω σε σχέση με τις διεθνείς εξελίξεις. Αναφέρθηκε επίσης στη σημασία του διαλόγου μεταξύ επιστημών για την αποτελεσματική ανάπτυξη και εφαρμογή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, ενώ έθεσε ζητήματα ηθικής και νομικής ρύθμισης.
Η Δρ Μαρία Μαλαγκονιάρη, Σύμβουλος Καινοτομίας, Smart Attica EDIH, αναφέρθηκε στις επιπτώσεις των ολοένα και πιο ικανών συστημάτων ΤΝ και τις ηθικές σκέψεις που προκύπτουν καθώς η ΤΝ αναπτύσσει αυτονομία. Στάθηκε ιδιαίτερα στην ταχεία εξέλιξη της ΤΝ, στα ηθικά διλήμματα και στα κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη φύση της ΤΝ, τη συνείδηση και την ηθική, στο ποιος έχει την ευθύνη στην ολοκλήρωση ενός έργου (ο δημιουργός, ο χρήστης ή η ίδια η τεχνητή νοημοσύνη;), στον ρόλο που πρέπει να έχει η ΤΝ (θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να ενισχύσει την ανθρώπινη σκέψη αντί να την αντικαταστήσει) αλλά και στη σημασία του φιλοσοφικού διαλόγου (η εξερεύνηση των επιπτώσεων της ΤΝ δεν είναι απλώς μια τεχνολογική πρόκληση, αλλά μια βαθιά φιλοσοφική και ηθική πρόκληση).
Τον συντονισμό του εκπαιδευτικού προγράμματος είχε η Κωνσταντίνα Κωνσταντίνου, ΕΚΤ, Σύμβουλος Καινοτομίας και Επικοινωνίας Smart Attica EDIH, υποψήφια διδάκτορας στη φιλοσοφία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πολιτικός επιστήμονας με εξειδικεύσεις στην ιστορία της φιλοσοφίας και τη δημόσια διοίκηση.
Εν κατακλείδι, η φιλοσοφία παρέχει τα εργαλεία για να κατανοήσουμε και να διαχειριστούμε τις προκλήσεις και τις ευθύνες που προκύπτουν από την ανάπτυξη της ΤΝ. Μπορεί, όμως, να διασφαλίσει ότι η τεχνολογία θα εξελίσσεται με τρόπο που υποστηρίζει τις ανθρωπιστικές αξίες και την κοινωνική ευημερία; Και πόσο αναγκαία είναι η συνεργασία των φιλοσόφων, των τεχνολόγων, των νομικών και των πολιτικών, για την επιτυχή ενσωμάτωση της ΤΝ στην κοινωνία ώστε να μπορέσουμε να επωφεληθούμε από τις δυνατότητές της, αποφεύγοντας παράλληλα τις κοινωνικές και ηθικές παγίδες που ενδέχεται να προκύψουν; Τις απαντήσεις (λογικά) θα τις δώσει η ίδια η ζωή… στο μέλλον.
Πηγή: ΑΠΕ – Γιάννης Χατζηδοπαυλάκης