NewsEdit Των Νίκου Παναγιώτου και Χρήστου Φραγκονικολόπουλου*
Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι καινούργια. Οι αποφάσεις που έπρεπε να έχουν ληφθεί εδώ και καιρό αναβάλλονταν, αφήνοντας την Ένωση εκτεθειμένη στις ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις.
Το πρόγραμμα Rearm Europe, αν και σημαντικό, δεν επαρκεί από μόνο του. Πρόκειται για μια τεχνική λύση που ενισχύει την αμυντική διάσταση, αλλά δεν ανταποκρίνεται στις ευρύτερες γεωπολιτικές απαιτήσεις. Η ανασφάλεια που προκύπτει από την εντεινόμενη αίσθηση ότι ο ρόλος της Ε.Ε. στην παγκόσμια πολιτική σκηνή υποβαθμίζεται δεν πρέπει να οδηγήσει σε μια νέα ταυτότητα, βασισμένη στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό και τη συγκρουσιακή συμπεριφορά. Αυτό είναι το ακριβώς αντίθετο από ό,τι χρειάζεται σήμερα. Οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή, οι ελλείψεις σε τρόφιμα και ενέργεια δεν γνωρίζουν σύνορα, αλλά απαιτούν παγκόσμια συνεργασία.
Ως εκ τούτου, η πρόκληση για τα θεσμικά όργανα και τα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. είναι να ενισχύσουν την αμυντική ικανότητα της Ένωσης χωρίς να υπονομεύουν τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Το σφάλμα που πρέπει να αποφύγει η Ε.Ε. είναι η εξάλειψη του υπόβαθρου της ταυτότητας ήπιας ισχύος που έχει οικοδομήσει για τον εαυτό της, και του ρόλου της στον κόσμο ως, αφενός, ενός ιστορικά μοναδικού πειράματος ειρήνευσης και αφετέρου, μιας μεγάλης δύναμης μέσα σε μια πολυπολική διεθνή τάξη πραγμάτων, που δεσμεύεται να προάγει την ειρήνη και την ασφάλεια παγκοσμίως μέσο- και μακροπρόθεσμα.
Οφείλει και πρέπει να κάνει περισσότερα στους τομείς της άμυνας και της στρατιωτικής ισχύος. Η Ε.Ε. πρέπει να αναπτύξει εργαλεία που θα της επιτρέπουν να είναι πιο ανθεκτική και αποτελεσματική, επενδύοντας σε καλύτερες διαδικασίες πλειοψηφικής λήψης αποφάσεων, ενισχύοντας τον ρόλο της Επιτροπής και ιδρύοντας ένα Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ασφαλείας. Ωστόσο, δεν πρέπει να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά της, ούτε να ξεχάσει ότι, επιπρόσθετα σε στρατιωτικά/εξοπλιστικά και γεωπολιτικά ζητήματα, υπάρχουν θέματα όπως η κλιματική κρίση, η ανάπτυξη, η ευημερία, η τρομοκρατία και η μετανάστευση, όπου ο ρόλος της είναι εξαιρετικά σημαντικός.
Σήμερα, δεν απαιτείται «ανταγωνισμός» και «προπαγάνδα», αλλά μια στρατηγική με γνώμονα τη λογική ότι «η ισχύς μαζί με άλλους» είναι πιο σημαντική από την «εξουσία πάνω στους άλλους». Καθώς η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ εστιάζεται κυρίως στον ανταγωνισμό με την Κίνα, η Ε.Ε. πρέπει να παίξει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός κόσμου πολλαπλών ευθυγραμμίσεων και όχι διπολικό. Σήμερα, όπως αναδεικνύεται από το G20, ο μη δυτικός κόσμος -ή οι «Λοιποί»- θέλει να ακουστεί. Η Ε.Ε. πρέπει να κατανοήσει ότι η ισορροπία δυνάμεων αλλάζει παγκοσμίως. Αν δεν το κάνει, θα υπονομευθεί ό,τι απομένει από την ήπια ισχύ της Ε.Ε., τόσο εσωτερικά όσο και παγκοσμίως.
Εσωτερικά, η κατάλυση της Ε.Ε. δεν θα προκύψει επειδή τα Κράτη Μέλη της θα διαφωνούν στις πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ή στις δημοσιονομικές προτεραιότητες. Οι συμβιβασμοί σε τέτοια θέματα είναι δύσκολοι, αλλά εφικτοί. Το τέλος της Ε.Ε., όπως και κάθε πολιτικής κοινότητας, θα επέλθει όταν οι θεμελιώδεις αξίες της δεν θα είναι πλέον κοινές για όλα τα Κράτη Μέλη. Εξωτερικά είναι σημαντικό για την Ε.Ε. να επενδύσει σε μια διαφορετική μορφή «διεκδικητικότητας». Η γεωπολιτική διεκδικητικότητα δεν σημαίνει υποχρεωτικά επιστροφή στα παλιά πρότυπα συγκρουσιακής συμπεριφοράς μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, μεταξύ αυτών και της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να φιλοδοξεί και να επιδιώκει να είναι κάτι παραπάνω από ένα αντί-Ρωσικό ή αντί-Κινεζικό γεωπολιτικό φόρουμ, και αντ’ αυτού να προάγει πρωτοβουλίες και να εφαρμόζει πολιτικές προκειμένου να απαντήσει σε προκλήσεις που απαιτούν κοινή διεθνή δράση, όπως η ενεργειακή κρίση, η αυξανόμενη ανισότητα, η κλιματική αλλαγή, οι δημογραφικές αλλαγές, και οι αποσταθεροποιητικές τεχνολογικές τάσεις.
Με αυτόν τον τρόπο, θα αποδείξει ότι η αλληλεγγύη της δεν περιορίζεται στα θύματα στρατιωτικής επιθετικότητας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά ότι είναι πρόθυμη να επιδείξει τον ίδιο βαθμό αλληλεγγύης και σε άλλες επείγουσες παγκόσμιες απειλές. Μόνο εάν συμφιλιώσει την ανταπόκρισή της στον πόλεμο στην Ουκρανία με τον αγώνα ενάντια σε επίμονες παγκόσμιες απειλές, θα μπορέσει η Ε.Ε. να αποδείξει ότι διαθέτει καλύτερες απαντήσεις από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα στις πιεστικές προκλήσεις της εποχής μας.
Νίκος Παναγιώτου, Καθηγητής ΑΠΘ
Χρήστος Φραγκονικολόπουλος, Κοσμήτορας ΣΚΟΕ ΑΠΘ