Σε ποιον ανήκει η Κριμαία: Μια χερσόνησος στο επίκεντρο της διεθνούς αντιπαράθεσης

Η πρόταση Τραμπ, η άρνηση Ζελένσκι, η στάση της Δύσης και το μέλλον της χερσονήσου που έγινε σύμβολο της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας

Η Κριμαία διαθέτει μια πλούσια και πολυτάραχη ιστορία, αποτελώντας σταυροδρόμι πολιτισμών, αυτοκρατοριών και γεωπολιτικών συμφερόντων και παραμένει ένα από τα πλέον επίμαχα ζητήματα του πολέμου στην Ουκρανία, σχεδόν έντεκα χρόνια μετά την προσάρτησή της από τη Ρωσία το 2014. Η χερσόνησος, με την τεράστια στρατηγική και γεωπολιτική σημασία της, βρίσκεται εκ νέου στο προσκήνιο έπειτα από δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος πρότεινε την αναγνώριση της Κριμαίας ως ρωσικού εδάφους, σε μια προσπάθεια -όπως είπε– για τον τερματισμό του πολέμου.

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος διεκδικεί την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο, φέρεται να δήλωσε πως οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εγκαταλείψουν τις προσπάθειες ειρήνευσης, αν η Ουκρανία δεν κάνει «λογικές παραχωρήσεις». Δεν δίστασε μάλιστα να ειρωνευτεί τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, λέγοντας πως μπορεί να συνεχίσει τον πόλεμο άλλα τρία χρόνια μέχρι να χάσει ολόκληρη την Ουκρανία.

Ο Ζελένσκι απάντησε κατηγορηματικά, απορρίπτοντας κάθε πιθανότητα αναγνώρισης της Κριμαίας ως ρωσικής. «Η Ουκρανία δεν μπορεί να αναγνωρίσει την απώλεια της Κριμαίας, διότι αυτό θα παραβίαζε το Σύνταγμά της», υπογράμμισε, ενώπιον μιας διεθνούς κοινότητας που, παρά την επίσημη στήριξή της, αναγνωρίζει κατ’ ιδίαν πως η ανάκτηση της Κριμαίας παραμένει εξαιρετικά δύσκολη – αν όχι ανέφικτη – υπό τις παρούσες συνθήκες.

Η Κριμαία: Μία χερσόνησος μέσα στη γεωπολιτική τρικυμία

Η Κριμαία, γνωστή στους αρχαίους Έλληνες ως Ταυρική Χερσόνησος, αποτέλεσε σημαντικό κέντρο ελληνικού αποικισμού από τον 7ο αιώνα π.Χ. Πόλεις όπως η Χερσόνησος (σημερινή Σεβαστούπολη) και η Παντικάπαιον (σημερινό Κερτς) ιδρύθηκαν από Ίωνες και Δωριείς αποίκους. Η περιοχή αποτέλεσε μέρος του Βασιλείου του Βοσπόρου και διατήρησε ισχυρούς δεσμούς με τον ελληνικό κόσμο για αιώνες.

Η Κριμαία αποτελεί διεθνώς αναγνωρισμένο έδαφος της Ουκρανίας. Όμως από τον Μάρτιο του 2014, η Ρωσία την έχει προσαρτήσει μονομερώς, έπειτα από στρατιωτική εισβολή που πραγματοποιήθηκε χωρίς επίσημες διακρίσεις. Οι λεγόμενοι «μικροί πράσινοι άντρες» — Ρώσοι στρατιώτες χωρίς διακριτικά — κατέλαβαν κυβερνητικά κτήρια, στρατιωτικές βάσεις και απέκοψαν τη χερσόνησο από την υπόλοιπη Ουκρανία. Ακολούθησε ένα δημοψήφισμα υπό καθεστώς κατοχής, το οποίο σύμφωνα με τη ρωσική πλευρά κατέληξε σε ποσοστό 97% υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία.

Στις 27 Μαρτίου 2014, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα που υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, αναγνωρίζοντας την Κριμαία ως τμήμα της. Ωστόσο, η Ρωσία προχώρησε στη de facto ενσωμάτωσή της, επικαλούμενη την ανάγκη προστασίας του ρωσικού πληθυσμού και των στρατιωτικών της εγκαταστάσεων.

Η γεωστρατηγική σημασία της Κριμαίας

Η στρατηγική σημασία της Κριμαίας είναι αναμφισβήτητη. Με πληθυσμό περίπου 2 εκατομμυρίων και ποσοστό Ρώσων άνω του 78%, η χερσόνησος φιλοξενεί τη ναυτική βάση της Σεβαστούπολης — έδρα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Η βάση αυτή παρέχει στη Μόσχα άμεση πρόσβαση στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή, καθιστώντας την Κριμαία στρατηγικό κόμβο για ρωσικές επιχειρήσεις και διπλωματική επιρροή.

Ήδη από το 1997, η Ουκρανία είχε συμφωνήσει να νοικιάζει τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Κριμαίας στη Ρωσία έναντι 97 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, δείγμα της πολυπλοκότητας των σχέσεων των δύο χωρών.

Η Κριμαία σήμερα: Ρωσοποίηση και καταστολή

Από το 2014 και μετά, η Ρωσία ενίσχυσε τον έλεγχο της χερσονήσου. Η γέφυρα του Κερτς, μήκους 19 χιλιομέτρων, κατασκευάστηκε για να συνδέει άμεσα την Κριμαία με τη ρωσική ενδοχώρα, παρακάμπτοντας πλήρως την Ουκρανία. Παράλληλα, η ρωσική διοίκηση επέβαλε ρωσική υπηκοότητα, απαγόρευσε τα ουκρανικά κόμματα και περιόρισε δραστικά την έκφραση ουκρανικής ταυτότητας, ιδιαίτερα μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής τον Φεβρουάριο του 2022.

Οι Ουκρανοί κάτοικοι που αρνούνται να συμμορφωθούν με τη ρωσική πολιτική αντιμετωπίζουν σοβαρές κυρώσεις: απώλεια εργασίας, στέρησης περιουσίας, περιορισμούς στις μετακινήσεις, ακόμα και απειλές απέλασης.

Το πολιτικό στοίχημα της ειρήνης

Η πρόταση του Τραμπ και οι πιέσεις προς την Ουκρανία εντάσσονται σε μια ευρύτερη διεθνή συζήτηση: Μπορεί να υπάρξει ειρήνη χωρίς παραχωρήσεις; Και αν ναι, με τι κόστος; Η Δύση δείχνει να μην επιθυμεί μια «ειρήνη του νικητή» για τη Ρωσία, η οποία θα κρατήσει την Κριμαία και άλλα ουκρανικά εδάφη χωρίς καμία ουσιαστική εγγύηση για την ασφάλεια και κυριαρχία της Ουκρανίας.

Η Κριμαία παραμένει ένα ανοιχτό κεφάλαιο, γεμάτο ιστορικά, εθνικά και γεωπολιτικά φορτία. Κι όσο δεν δίνεται λύση, ο πόλεμος, οι απώλειες και η αβεβαιότητα για το μέλλον της Ουκρανίας συνεχίζονται.

Μεσαίωνας: Αυτοκρατορίες και Χανάτο

Κατά τον Μεσαίωνα, η Κριμαία πέρασε υπό τον έλεγχο διαφόρων δυνάμεων:

10ος αιώνας: Ο πρίγκιπας Βλαδίμηρος ο Μέγας των Ρως του Κιέβου κατέλαβε τη νότια Κριμαία και βαπτίστηκε χριστιανός στη Χερσόνησο
13ος αιώνας: Η περιοχή καταλήφθηκε από τους Τατάρους της Χρυσής Ορδής, τουρκόφωνους μουσουλμάνους που ανήκαν στην αυτοκρατορία των Μογγόλων
1441: Ιδρύθηκε το Χανάτο της Κριμαίας από τους Μογγόλους, με ηγέτη τον Χατζί Γκιρέι, απόγονο του Τζένγκις Χαν.
1475: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέλαβε την Κριμαία, καθιστώντας το Χανάτο υποτελές της.

Νεότεροι Χρόνοι: Ρωσική Αυτοκρατορία και Σοβιετική Ένωση

1774: Με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, η Κριμαία απέκτησε ανεξαρτησία υπό την προστασία της Ρωσίας.
1783: Η Ρωσική Αυτοκρατορία προσάρτησε επίσημα την Κριμαία, ενισχύοντας τη ναυτική της παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα.
1954: Ο Νικήτα Χρουστσόφ μετέφερε τη διοικητική υπαγωγή της Κριμαίας από τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδία στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία.