NewsEdit Η ανισορροπία κάθε αγοράς δημιουργείται όταν η προσφερόμενη ποσότητα δεν συναντά την ζητούμενη ποσότητα. Στον τομέα των τροφίμων οι άσχημες καιρικές συνθήκες μπορεί να δημιουργήσουν ανά πάσα στιγμή έλλειψη της προσφοράς με αποτέλεσμα σε πρώτη φάση τη άνοδο των τιμών.
Του Γιώργου Ατσαλάκη
Η έλλειψη της προσφοράς επιδεινώνεται με γεωπολιτικά γεγονότα όπως η εισβολή της Ρωσία στη Ουκρανία. Στα τρόφιμα όμως και κυρίως στα σιτηρά υπάρχουν περαιτέρω παρενέργειες καθώς αποτελούν την καθημερινή διατροφή σχεδόν όλου του πληθυσμού. Οι εξαγωγές τροφίμων είναι απαραίτητες για το 80% του πληθυσμού που εισάγει τρόφιμα για την διατροφή του. Οι ανάγκες των φτωχών χωρών είναι πιο επιτακτικές καθώς δεν διαθέτουν καθόλου αποθέματα. Σήμερα τα όποια αποθέματα σιτηρών δεν βρίσκονται στις φτωχές εισαγωγικές χώρες αλλά βρίσκονται στις αναπτυγμένες χώρες που έχουν την οικονομική δυνατότητα να επενδύσουν σε αποθηκευτικούς χώρους.
Δύο νέα παγκόσμια προβλήματα έχουν πλέον προτεραιότητα στις αποφάσεις των κυβερνήσεων και η επίλυση τους είναι άμεσης προτεραιότητας: η επισιτιστική ασφάλεια και η ενεργειακή ασφάλεια. Η πρόσφατη πραγματικότητα έδειξε ότι χώρες με αυταρχικά συστήματα διακυβέρνησης και ηγέτες, μόλις αποκτήσουν ισχύ, μπορούν να εκβιάζουν μέσω τις επισιτιστικής και ενεργειακής ανασφάλειας άλλες χώρες για να υλοποιήσουν τις επεκτατικές τους βλέψεις ή για να δώσουν το δικό τους ραντεβού με την ιστορία.
Πέρα των παραπάνω, μια νέα απειλή για τον ομαλό επισιτισμό των ανθρώπων κάνει την εμφάνιση της τις τελευταίες μέρες. Αρκετές χώρες αρχίζουν να απαγορεύουν τις εξαγωγές τροφίμων. Στην Ινδία, στην αρχή της σαιζόν φαινόταν ότι η συγκομιδή σιτηρών θα ήταν πολύ καλή, και η κυβέρνηση ανυπομονούσε να ενισχυθεί η ρουπία από τις εξαγωγές σιτηρών. Αλλά ένα κύμα καύσωνα τις προηγούμενες εβδομάδες μείωσε τις προσδοκίες για το μέγεθος της συγκομιδής, με αποτέλεσμα να πέσει ακόμα και η τιμή της ρουπίας. Η επιτάχυνση των εξαγωγών που ενθαρρύνονται από τις υψηλές τιμές στο εξωτερικό προκάλεσε ανησυχίες για έλλειψη σιτηρών στο εσωτερικό.Στα μέσα Μαΐου, η ινδική κυβέρνηση επέβαλε απαγόρευση εξαγωγών στο σιτάρι, αν και κατ’ εξαίρεση έκανε μια συμφωνία 500.000 τόνων με την Αίγυπτο η οποία ενδέχεται να αντιμετωπίσει σοβαρό επισιτιστικό πρόβλημα. Πρόσφατα η Μαλαισία απαγόρευσε την εξαγωγή κοτόπουλων προς την Σιγκαπούρη η οποία κάλυπτε των 40% των εισαγωγικών αναγκών της. Περίπου 30 χώρες σήμερα επιβάλουν απαγορεύσεις στις εξαγωγές σιτηρών. Η τάση αυτή και μόνο θα αυξήσει περαιτέρω τις ζητούμενες ποσότητες και κατ’επέκταση τις τιμές καθώς δεν θα υπάρχουν αντίστοιχες παραγόμενες ποσότητες. Η πρόκληση πανικού ζήτησης εξ αιτίας των απαγορεύσεων των εξαγωγών τροφίμων μπορεί να φανεί στον ορίζοντα και για αυτό θα χρειαστούν συντονισμένες προσπάθειες για να αποφευχθεί η γενίκευση των απαγορεύσεων εξαγωγών τροφίμων.
Ήδη υπάρχει μια παγκόσμια τάση προς το προστατευτισμό. Η Ινδονησία προχώρησε σε προσωρινή απαγόρευση εξαγωγής φοινικέλαιου η οποία προστίθεται στους Ινδικούς περιορισμούς στις εξαγωγές ζάχαρης και σιταριού,. Ηαπαγόρευση εξαγωγής κοτόπουλου από την Μαλαισία, καταδεικνύει την επισιτιστική ανασφάλεια της Σιγκαπούρης και πόσο εκτεθειμένη είναι σε διαταραχές στον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων. Λόγω της έλλειψης καλλιεργήσιμης γης, σχεδόν το 90% των τροφίμων της Σιγκαπούρης, σύμφωνα με την Υπηρεσία Τροφίμων της Σιγκαπούρης, εισάγεται, κατατάσσοντας την, ως την χώρα με την μεγαλύτερη επισιτιστική ανασφάλεια. Όλοι φαντάζονται τι θα μπορούσε να συμβεί εάν γινόταν απαγορεύσεις εξαγωγών και από την Βραζιλία που εφοδιάζει το 49% του κοτόπουλου της Σιγκαπούρης.
Είναι ευρέως γνωστό πλέον, κυρίως μετά την εξέγερση κατά την «Αραβική άνοιξη» του 2010 ότι εάν δεν μπορεί να θραφεί ο κόσμος, θα θραφούν οι συγκρούσεις. Αρκετά κράτη διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο να δουν την εμφάνιση κοινωνικών συγκρούσεων τα προσεχή χρόνια λόγω της αδυναμίας για ομαλό επισιτισμό των πληθυσμών τους, είτε λόγω ελλείψεις ποσοτήτων είτε λόγω υπερβολικών τιμών. Πρόκειται, για την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Νιγηρία, την Τουρκία την Αίγυπτο, την Αλγερία, την Ιορδανία, την Τυνησία τον Λίβανο, το Πακιστάν, την Σρι Λάνκα και τις Φιλιππίνες.
Μικρότερο κίνδυνο συγκρούσεων ενδέχεται να έχουν και άλλες χώρες με σημαντική εξάρτηση από τα εισαγόμενα τρόφιμα, όπως το Μπαχρέιν, το Καζακστάν, η Ρουμανία, κλπ.
Άλλες χώρες με μεγάλη εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων βρίσκονται στην περιοχή της ΥποσαχάριαςΑφρικής οι οποίες εισάγουν το 85% του σιταριού που καταναλώνουν, ενώ τα ποσοστά είναι ιδιαίτερα υψηλά στην Τανζανία, στην Ακτή Ελεφαντοστού, στην Σενεγάλη και στη Μοζαμβίκη. Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WordFood Program (WFP) προμηθεύεται το 50 % των προμηθειών του σε σιτηρά από την περιοχή Ουκρανίας-Ρωσίας και τώρα αντιμετωπίζει δραματικές αυξήσεις κόστους στις προσπάθειές του για την καταπολέμηση των επισιτιστικών έκτακτωνανάγκων σε όλο τον κόσμο. Περίπου 11 εκατομμύρια άνθρωποι στην περιοχή του Σαχέλ δεν γνωρίζουν εάν θα έχουν το επόμενο γεύμα τους. Αν δεν λάβουν τη βοήθεια που χρειάζονται τώρα, θα υπάρξει πείνα, μετανάστευση και αποσταθεροποίηση.
Οι αγορές των δώδεκα μεγάλων εισαγωγέων σίτου, δηλαδή της Ινδονησίας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Νιγηρίας, της Κίνας, της Ιταλίας, της Αλγερίας, των Φιλιππίνων, της Βραζιλίας, του Μπαγκλαντές, του Μαρόκου και της Ιαπωνίας, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 34% του συνολικού όγκου. Οι χώρες αυτές θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ελλείψεις στην περίπτωση επέκτασης της απαγόρευσης των εξαγωγών σίτου.
Η διεθνή κοινότητα σε πρώτη φάση θα πρέπει με νηοπομπές και διεθνή πολεμική συνοδεία να επιβλέψει την ασφαλή εξαγωγή των 25 εκατ. τόνων εγκλωβισμένων σιτηρών της Ουκρανίας πριν έρθει η νέα σοδειά. Επίσης θα πρέπει να αποφευχθούν οι απαγορεύσεις εξαγωγών τροφίμων με κάθε τρόπο ώστε να μην δημιουργηθεί πανικός υπερβάλλουσας ζήτησης και παράλληλα να φυτευτούν όσο το δυνατό μεγαλύτερες εκτάσεις και στα δυο ημισφαίρια.
Στο παρελθόν η μικρότερη τιμή του σίτου ήταν $85.3 ανά μετρικό τόνο τον Ιούλιο του 1999 και η υψηλότερη τιμή ήταν τον Μάρτιο του 2008 στα $419. Τον Ιούλιο του 2021 η τιμή ήταν $197, τον Μάιο του 2022 η τιμή έφτασε στα $438, δηλαδή αυξήθηκε κατά 131% σε διάστημα 10 μηνών. Σήμερα η τιμή έχει υποχωρήσει ελαφρά στα $392 όπως δείχνει το διάγραμμα. Οι τιμές θα αυξηθούν και πάλι από τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, καθώς θα διατεθούν στην παγκόσμια αγορά οι φετινές σοδιές σιτηρών, οι οποίες περιλαμβάνουν το υψηλό κόστος παραγωγής εξ αίτιας της αύξησης των τιμών των σπόρων, των λιπασμάτων των ζιζανιοκτόνων και της ενέργειας. Οι αυξημένες τιμές των τροφίμων μαζέ με τις τιμές σε άλλα προϊόντα, και πρώτες ύλες, θα συμβάλλουν στην δημιουργία πληθωρισμού κόστους παράγωγης, ο οποίος σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό ζήτησης, θα οδηγήσουν την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση και σε στασιμοπληθωρισμό που θα διαρκέσει αρκετά έτη.
Ατσαλάκης Γιώργος Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης – Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης