Χρόνης Διαμαντόπουλος «Η ενέργεια σήμερα δοκιμάζει περισσότερο από ποτέ την Ευρωπαϊκή ενότητα» αναφέρει στο άρθρο του για το AnatropiNews ο Αν. Καθηγητής του ΕΜΠ, Χάρης Δούκας και παραθέτει 5+1 αλήθειες σχετικά με την ενεργειακή κρίση και το διακύβευμα της επόμενης ημέρας.
Ολόκληρο το άρθρο:
1. Η ορυκτή ενέργεια σήμερα διχάζει την Ευρώπη και δοκιμάζει τις αντοχές των κοινωνιών.
Η ενέργεια ένωσε τους Ευρωπαίους το 1951, όταν ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (προπομπός της Ένωσης).
Η ενέργεια σήμερα δοκιμάζει περισσότερο από ποτέ την Ευρωπαϊκή ενότητα.
Η Ρωσία χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο ως γεωπολιτικά όπλα για να πιέσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και να διαταράξει την κοινωνική ειρήνη. Η εντεινόμενη ενεργειακή κρίση πυροδοτεί ασφυκτικές συνθήκες ακρίβειας και ανασφάλειας στην Ευρώπη, με ταυτόχρονη ενίσχυση του λαϊκισμού, που επανεμφανίζεται δριμύτερος, πιέζοντας για (ενεργειακό) προστατευτισμό, ο οποίος μπορεί, αυτή τη φορά, να αποβεί μοιραίος για την πολιτική ενότητα της Ευρώπης.
2. Τα υπερκέρδη και οι κοινωνικές ανισότητες αυξάνονται.
Η ενεργειακή παγίδα που έστησε ο Πούτιν στην Ευρώπη, προμηθεύοντας την Γερμανική (κυρίως) οικονομία, με το φθηνό ρωσικό αέριο ήταν η αιτία της μονομερούς αυτής εξάρτησης. Είναι όμως αυτό το αναπτυξιακό μοντέλο «εξόρυξη – μεταφορά – καύση» που κατατρώει τους πεπερασμένους πόρους του πλανήτη και χρησιμοποιεί τα ορυκτά καύσιμα σαν όπλο για να εξυπηρετήσει γεωπολιτικούς σκοπούς, δημιουργώντας μια αλυσίδα τρομακτικής κερδοφορίας για τους βασικούς του συντελεστές και ακραίες ανισότητες για τους υπόλοιπους.
Τα νούμερα «προκαλούν». Δεν είναι μόνο η Gazprom και η ρωσική οικονομία που έχουν δημιουργήσει τρομακτικά έσοδα από την οπλοποίηση της ενέργειας, αλλά όλες οι ενεργειακές εταιρίες. Μέσα στην ενεργειακή κρίση κόστους, τα τελευταία στοιχεία των ισολογισμών των Aramco, Exxon Mobil, Chevron, Shell, BP δείχνουν ρεκόρ κερδών πολλών ετών. Τα ίδια ισχύουν και στην Ελλάδα με τις κερδοφορίες των εταιριών εμπορίας πετρελαιοειδών και αερίου να σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Έτσι, η (ανα) διανομή του πλούτου εντείνει τη γνωστή τάση: Πλέον, το 1% του πληθυσμού έχει συλλέξει το 38% του παγκόσμιου πλούτου που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία 25 χρόνια. Αντίθετα, το φτωχότερο 50% έχει συλλέξει μόλις το 2%.
3. Η καθαρή ενέργεια μπορεί να ενώσει και να αλλάξει τη μοίρα της χώρας και του πλανήτη.
Η ανανεώσιμη ενέργεια υποστηρίζει ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης.
Χρειάζεται βέβαια η εξόρυξη λιθίου και κοβαλτίου για να φτιαχτεί ένα ηλιακό πάνελ ή μια ανεμογεννήτρια ή μια μπαταρία και επιπλέον να διασφαλιστεί πως θα γίνει με όρους κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης. Παρ’ όλα αυτά, μόλις φτιαχτεί και τοποθετηθεί το πάνελ, η διαδικασία ολοκληρώνεται. Για ένα τέταρτο του αιώνα θα βρίσκεται εκεί και ο ήλιος θα παρέχει την ενέργεια απλά και μόνο με το να ανατέλλει. Με τη μετάβαση στην ηλιακή και στην αιολική ενέργεια θα σταματήσει να απελευθερώνεται άνθρακας στην ατμόσφαιρα και θα εξοικονομούνται χρήματα. Επίσης, ιδιοκτήτης των πάνελ μπορεί να είναι ο κάθε πολίτης και όχι μια μεγάλη εταιρία.
Με αυτό το μοντέλο ο κόσμος μας αποϋλοποιείται εντυπωσιακά και οι συμμέτοχοι στο παραγωγικό μοντέλο είναι εν δυνάμει όλοι.
Η Ελλάδα για παράδειγμα, που έχει πολύ πλούσιο δυναμικό ΑΠΕ, όπως αέρας, ήλιος, νερό, βιομάζα και γεωθερμία, θα μπορούσε να τις καταστήσει άρρηκτα συνδεδεμένες με το αναπτυξιακό και παραγωγικό της μοντέλο, και μέσω της διάχυσής τους στους πολίτες, να διασφαλίζει οικονομικά προσιτή, καθαρή και εγχώρια ενέργεια.
4. Η Ελλάδα, με τη βοήθεια του Ταμείου Ανάκαμψης, μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μίας ενεργειακής αλλαγής.
Το Ταμείο Ανάκαμψης, αν ανασχεδιάσει τις βασικές του προτεραιότητες, μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες μίας ενεργειακής επανάστασης που θα δημιουργήσει συνθήκες ενεργειακής αυτονομίας στην χώρα.
Ποιες είναι αυτές οι προτεραιότητες; Τα ηλεκτρικά δίκτυα και η αποθήκευση.
Όσον αφορά στην αποθήκευση, ώριμες τεχνολογίες, όπως είναι οι μπαταρίες, η αντλησιοταμίευση και η θερμική αποθήκευση, που αντιμετωπίζουν το διακοπτόμενο χαρακτήρα των ΑΠΕ και παρέχουν με καθαρό τρόπο τη σταθερότητα που δίνουν στο σύστημα τα ορυκτά καύσιμα, δεν αξιοποιούνται. Όσον αφορά στα ηλεκτρικά δίκτυα, είναι κορεσμένα σχεδόν σε όλη τη χώρα, αδυνατώντας να απορροφήσουν την παραγόμενη καθαρή ενέργεια. Συνεπώς, οι ΑΠΕ δεν διαχέονται σε πολίτες, επιχειρήσεις αγρότες, ενεργειακές κοινότητες, ώστε να είναι καλύτερα προστατευμένοι στις διακυμάνσεις των τιμών των αγορών. Η προώθηση των ΑΠΕ γίνεται κυρίως μέσω φαραωνικών έργων, με μονοπώλιο επενδυτών, και τους πολίτες «αποκλεισμένους», όχι μόνο από αυτές τις μεγάλες επενδύσεις ΑΠΕ, αλλά και από τις μικρότερες. Τέλος, καμία πρόβλεψη δεν υπάρχει για επέκταση της διασυνδεσιμότητας του δικτύου με την υπόλοιπη Ευρώπη. Κανένα μελλοντικό ηλεκτρικό σύστημα δε μπορεί να επιζήσει εάν δεν έχει ευρύχωρες διεθνείς διασυνδέσεις.
Το παλιό και χαμηλής διασυνδεσιμότητας δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, με την απουσία αποθήκευσης, είναι λοιπόν ο μεγάλος ασθενής του ενεργειακού συστήματος. Η αύξηση όμως του διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου και η δυνατότητα πρόσβασης του από όλους τους πολίτες δεν είναι μόνο τεχνική προϋπόθεση για την απεξάρτηση από το (ρωσικό) αέριο. Είναι θεμελιώδες ζήτημα ενεργειακής δημοκρατίας.
5. Παρόλο που η εξοικονόμηση ενέργειας είναι το «πρώτο καύσιμο» με βάση το Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, δεν αποτελεί πολιτική προτεραιότητα.
Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι το καύσιμο που βοηθά τους καταναλωτές να έχουν ενεργειακή αυτονομία, με κέρδος στο δικό τους πορτοφόλι, για αυτό και δεν προωθείται από μεγάλης κλίμακας οικονομικές οντότητες και ισχυρά λόμπι.
Όμως, δεν αποτελεί πολιτική προτεραιότητα ούτε για αυτή την Κυβέρνηση. Θα δώσω μερικά παραδείγματα. Οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας ξεκινάνε, όπως στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, από την ίδια την Πολιτεία, με άμεσες εφαρμογές στο Δημόσιο και ευρύτερο Δημόσιο τομέα και στα χρηματοδοτικά προγράμματα. Εφαρμόζονται σήμερα τέτοιες πολιτικές στα δημόσια κτίρια; Κανείς δε γνωρίζει πώς και αν εφαρμόζονται. Επίσης, είναι γνωστό πως η Ελλάδα δεν μπόρεσε να πιάσει τους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας της περιόδου 2014-2020, αφαιρώντας έτσι σημαντικούς πόρους από την εθνική οικονομία. Δεν έχουμε ακόμα ακούσει τίποτα για τους λόγους που το 2021 δεν προχώρησαν οι σχεδιασμοί για τα σχετικά προγράμματα εξοικονόμησης σε επιχειρήσεις και γιατί ο κλιματικός νόμος που πρόσφατα ψηφίστηκε δεν αναφέρει πουθενά την «Αρχή της Ενεργειακής Απόδοσης Πρώτα», η οποία είναι βασική σε όλη τη νέα Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Το ίδιο συμβαίνει στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα και στο Σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, όπου η αρχή αυτή δεν αναφέρεται ούτε για τους τύπους.
Η εξοικονόμηση ενέργειας θα πρέπει να είναι κεντρική πολιτική κατεύθυνση, και όχι ευκαιριακή σημαία.
5+1. Ποιο είναι το νέο διακύβευμα;
Ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα προωθεί ανανεώσιμες εγχώριες πηγές και την εξοικονόμηση ενέργειας, αντί να αφιερώνει τεράστιο τμήμα της οικονομίας του σε ορυκτά καύσιμα και στις αλυσίδες κερδοσκοπίας που ρίχνουν λάδι στη φωτιά που καίει τον πλανήτη, υποβαθμίζοντας οικοσυστήματα και επιτείνοντας τις ανισότητες.