Χρόνης Διαμαντόπουλος Το Ιράν είναι μία σημαντική χώρα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για μία χώρα που έχει βασικό ρόλο στην σεκταρική αντιπαράθεση Σουνιτών- Σιιτών, εκπροσωπώντας τους δεύτερους, με την αντιπαράθεση σε κρατικό επίπεδο να γίνεται με την Σουνιτική Σαουδική Αραβία. Επίσης, το Ιράν είναι μία περιφερειακή δύναμη που έχει εμπλοκή σε διάφορα επίπεδα, όπως για παράδειγμα μέσω διαφόρων παραστρατιωτικών ή υβριδικών δυνάμεων στον πόλεμο στην Υεμένη.
Τριαντάφυλλος Καρατράντος*
Το 2009, μήνες πριν την Αραβική Άνοιξη, στο Ιράν ξέσπασαν μεγάλες διαδηλώσεις κατά του θεοκρατικού καθεστώτος που χαρακτηρίστηκαν ως «Πράσινη Επανάσταση». Δυστυχώς δεν κατάφεραν να οδηγήσουν ούτε σε αλλαγή καθεστώτος, ούτε και σε ένα σημαντικό πρόγραμμα πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Αντίθετα, υπήρξε εκτεταμένη καταστολή και μέτρα περιορισμού των ακτιβιστικών κινημάτων. Ιδιαίτερη πτυχή της αντίδρασης των πολιτών στο Ιράν, αποτελεί η θέση των γυναικών. Ένας συνδυασμός πατριαρχικής και θεοκρατικής καταπίεσης. Με το ζήτημα της ελεύθερης επιλογής έναντι της πίεσης συμμόρφωσης με το πλαίσιο του θεοκρατικού καθεστώτος να οδηγεί σε τραγικά περιστατικά, όπως του θανάτου της νεαρής Αμινί, μετά τη σύλληψή της από την «Αστυνομία Ηθικής».
Ο θάνατός της ήταν η αφορμή που οδήγησε σε ένα κύμα μεγάλων διαμαρτυριών με τις γυναίκες, αλλά και τους Κούρδους, να πρωτοστατούν. Το καθεστώς απαντά με εκτεταμένη καταστολή και θανάτους διαδηλωτών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα και τη βίαιη αντίδραση από τους διαδηλωτές, αλλά και την περιφερειακή διασπορά των αντιδράσεων σε αρκετές πόλεις του Ιράν.
Όπως είναι αναμενόμενο έχουν ήδη ξεκινήσει διάφορες συγκρίσεις για τις ομοιότητες και τις διαφορές με το ξεκίνημα της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία και στη συνέχεια στην Αίγυπτο. Σαφώς και υπάρχουν ομοιότητες, όπως οι μαζικές αντιδράσεις, η κινητοποίηση πολλών νέων ανθρώπων και κυρίως γυναικών, αλλά και η προσπάθεια αξιοποίησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Κάπου εκεί όμως σταματούν οι ομοιότητες καθώς το Ιράν δεν αποτέλεσε ποτέ αυτό που λέμε παραδοσιακή χώρα του Αραβικού Κόσμου. Τόσο πολιτισμικά, όσο και θρησκευτικά (πλειοψηφία Σιιτών), στην οποία πρέπει να συνυπολογίσουμε την σεκταρική αντιπαράθεση, υπάρχουν σημαντικές διαφορές με άλλες χώρες της περιοχές, ενώ αποτελούν παραμέτρους που δεν βοηθούν στο να υπάρξει μία μετάδοση της κινηματικής αντίδρασης και σε άλλες χώρες.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει το υπέδαφος των παραπόνων των πολιτών σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Σημαντικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα σε πολλές χώρες, καθώς και ανελεύθερα καθεστώτα που ασκούν αυταρχική διακυβέρνηση και τελματώνουν τη νέα γενιά, είναι η πραγματικότητα σε πολλές χώρες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα συχνά ξεσπάσματα στο γειτονικό Ιράκ.
Αντίθετα, η «Επανάσταση των Γυναικών» βρίσκει μεγάλη ανταπόκριση στη Δύση, με χιλιάδες πολίτες να δηλώνουν την αλληλεγγύη τους στις διαδηλώσεις στο Ιράν, μέσω κυρίως των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Δεν είναι τυχαίο πως το ζήτημα της ελεύθερης ή μη επιλογής στη μαντήλα ή σε άλλα θρησκευτικά σύμβολα έχουν προκαλέσει μεγάλη αντιπαράθεση σε αρκετές χώρες της Ε.Ε., με χαρακτηριστική περίπτωση τη Γαλλία. Δεν πρέπει όμως να διαβάζουμε την περιοχή με Δυτικά σχήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τελμάτωση της Αραβικής Άνοιξης, που δεν οδήγησε τελικά σε περισσότερη δημοκρατία, αλλά σε μεγαλύτερο συγκεντρωτισμό και ανελευθερία.
Ποια όμως μπορεί να είναι η επόμενη ημέρα στο Ιράν. Υπάρχουν δύο συν ένα σενάρια. Το πρώτο, το οποίο αυτή τη στιγμή δεν φαντάζει πιθανό, είναι η αλλαγή καθεστώτος. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει τη μαζική κινητοποίηση πολλών ομάδων και τάξεων, που ως τώρα δεν έχουν δείξει τέτοια σημάδια. Οι άλλες δύο επιλογές είναι πιθανότερες. Το κακό σενάριο είναι αυτό του εμφυλίου πολέμου, ειδικότερα από τη στιγμή που υπάρχουν αρκετοί Ιρανοί που υποστηρίζουν το καθεστώς. Το δεύτερο είναι κάποια μορφή πολιτικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων και χαλάρωσης του ελέγχου, με τις αντίστοιχες όμως πρωτοβουλίες να έχουν συνήθως βραχύ χρόνο ζωής.
Είναι δεδομένο πως το Ιράν έχει μπει σε μία πορεία που σίγουρα θα οδηγήσει σε αλλαγές, καθώς η καταπίεση κοινωνικών στρωμάτων εντείνει τη ριζοσπαστικοποίηση, την πόλωση και την αμφισβήτηση.
* Δρ. Ευρωπαϊκής ασφάλειας και νέων απειλών. Ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ