Χρόνης Διαμαντόπουλος Κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Gutenberg ένα βιβλίο – συλλογικός τόμος άρθρων, με τη συμβολή ορισμένων εκ’ των κορυφαίων πολιτικών και κοινωνικών επιστημόνων στη χώρα μας, υπό τον τίτλο «Εκλογική συμπεριφορά των Ελλήνων ανάμεσα στα μνημόνια και την πανδημία. Στάσεις, αντιλήψεις, στοιχίσεις και αποστοιχίσεις».
Του Άγγελου Σεριάτου*
Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη μετεκλογική έρευνα για τις βουλευτικές εκλογές του 2019 στα πρότυπα αντίστοιχων διεθνών μελετών (national elections studies) από την Prorata αλλά και την τελευταία μεγάλης έκτασης που διεξήχθη λίγο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας. Η βάση των δεδομένων επί των οποίων οι συγγραφείς μελετούν διάφορες όψεις της πολιτικής – εκλογικής τάξης και συμπεριφοράς συμπληρώνεται με επιπλέον πλούτο δεδομένων της εταιρείας, καθώς και ευρημάτων άλλων φορέων.
Αναντίρρητα, ο συγκεκριμένος τόμος αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύτιμο εργαλείο για την ανάγνωση και κατανόηση όχι μόνο της προηγούμενης περιόδου αλλά και της συγκυρίας που διανύουμε ενόψει και των επερχόμενων εκλογών.
Τα μνημόνια έριξαν και ανέβασαν κυβερνήσεις, δημιούργησαν ιστορικές τομές στο πολιτικό σύστημα και την εκλογική τάξη στη χώρα μας. Η πανδημία, ως μια πρωτόγνωρη παγκοσμίως κατάσταση αναμφίβολα άφησε το αποτύπωμα της όχι μόνο στις στάσεις μας απέναντι στην επιστήμη και άλλους τυπικούς ή άτυπους μη πολιτικούς θεσμούς αλλά και στην ίδια την πολιτική-εκλογική συμπεριφορά.
Συνολικά, η περίοδος από τα μνημόνια μέχρι την πανδημία χαρακτηρίστηκε από την επίμονη εξακολουθητικότητα των κρίσεων, από το γεγονός ότι η ζωή μας έγινε σημαντικά πιο απρόβλεπτη, από το ότι οι ρουτίνες που προσέδιδαν σταθερότητα τελικά ανατράπηκαν. Και αυτή η συνθήκη σε επίπεδο πολιτικής και εκλογικής συμπεριφοράς, αποτυπώνεται ως μεγαλύτερη διαθεσιμότητα για κομματικές απο-ευθυγραμμίσεις.
Το γενεακό χάσμα έγινε πιο ορατό στη διάρκεια αυτής της περιόδου: ο φόβος αγκάλιασε τις μεγαλύτερες γενιές, ενώ η γενιά των επάλληλων κρίσεων, δηλαδή οι millennials (γεννημένοι μεταξύ 1981 και 1996) λίγο αφότου αισθάνθηκαν ότι μπορούν να βγάλουν το κεφάλι από τη θάλασσα ήρθαν αντιμέτωποι με μια ακόμα απροσδόκητη «πατητή». Και σε αυτό, το γενεακό-ηλικιακό επίπεδο που σχετίζεται και με τις διαφορετικές εμπειρίες ζωής, μπορεί να κυοφορούνται διαιρέσεις που ενδεχομένως να αναδιατάξουν την εκλογική τάξη, διαπίστωση που οι συγγραφείς αναδεικνύουν μέσα από τα σχετικά άρθρα τους στον εν λόγω συλλογικό τόμο.
Η μετεκλογική έρευνα και η σχετική της ανάλυση τεκμηριώνει, ωστόσο, και κάτι ακόμα: Έναν εξαιρετικά σημαντικό κίνδυνο που το κομματικό σύστημα και η ίδια η δημοκρατία μας συνεχίζει να αντιμετωπίζει: παρά την θεσμική ήττα της ναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης και την εκλογική συρρίκνωση της Άκρας Δεξιάς παρατηρείται ύπαρξη κρυμμένων αποθεμάτων και αδρανών διαθέσεων στο εκλογικό σώμα, η οποία δημιουργεί ένα ελλοχεύον δυναμικό που μπορεί να τροφοδοτήσει την εκλογική υποστήριξη υπέρ των κομμάτων της ακραίας συντήρησης.
Και επειδή σύντομα, συνήθως, η ζωή επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα των καλά τεκμηριωμένων επιστημονικών μελετών, ο θάνατος του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου έδωσε την τέλεια αφορμή για περεταίρω διερεύνηση αυτών των αποθεμάτων στο σήμερα.
Οι αριθμοί ως προς αυτό είναι αμείλικτοι: Για περίπου 1 στους 4 ψηφοφόρους, σύμφωνα με πρόσφατα ευρήματα της Prorata, ο ρόλος που διαδραμάτισε στη χώρα μας ο θεσμός της βασιλείας ιστορικά αποτιμάται με θετικό πρόσημο. Και δεν είναι – όπως ενδεχομένως θα ανέμενε κανείς -μόνο τα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα τα οποία διατηρούν μια τέτοια στάση απέναντι στην ιστορία αλλά με σχεδόν παρόμοια ένταση και άτομα νεότερα, έως 34 ετών, εύρημα που τεκμηριώνει ως ένα βαθμό τη συνέχεια μιας αντιδημοκρατικής παράδοσης στο σήμερα. Μια συνέχεια, που έχει συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά.
Περίπου το 45% όσων αποτιμούν με θετικό τρόπο τον ρόλο της βασιλείας στην Ελλάδα θα ψήφιζε σήμερα τη ΝΔ, το 25% τους διάφορους κομματικούς σχηματισμούς της Άκρας Δεξιάς (Έλληνες για την Πατρίδα, Ελληνική Λύση, Κόμμα Κρανιδιώτη-Τζήμερου), το 10% τα κόμματα του κέντρου και της Αριστεράς, ενώ το 20% τοποθετείται στη σκιά της γκρίζας, αδιευκρίνιστης εκλογικής συμπεριφοράς (αποχή, αναποφάσιστοι).
Για περίπου 1 στους 4 ψηφοφόρους, σύμφωνα με πρόσφατα ευρήματα της Prorata, ο ρόλος που διαδραμάτισε στη χώρα μας ο θεσμός της βασιλείας ιστορικά αποτιμάται με θετικό πρόσημο.
Τα ευρήματα και της μετεκλογικής έρευνας σε σχέση με λιγότερο ή περισσότερο κρυμμένα αποθέματα ακροδεξιών, υπερσυντηρητικών αντιλήψεων αλλά και της πρόσφατης έρευνας της Prorata για τον ρόλο της βασιλείας στην χώρα μας δεν θα πρέπει, ωστόσο, να μας εκπλήσσουν.
Από την μεταπολίτευση και έπειτα – και παρά τις διάφορες στρατηγικές διάκρισης ή ενσωμάτωσης της ακροδεξιάς από τη ΝΔ – η διαθέσιμη υπερσυντηρητική εκλογική δεξαμενή στη χώρα μας ξεπερνούσε ανά περιόδους το 20%. Και ήταν οι διάφορες συνθήκες ανά συγκυρία που καθόριζαν και την αναλογία αυτής της εκπροσώπησης (ΝΔ ή ακροδεξιοί σχηματισμοί) ή μη εκπροσώπησης και άρα την ένταση της ορατότητας του υπερσυντηρητισμού στη δημόσια σφαίρα.
Ποιος άλλωστε μπορεί να ξεχάσει τις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 2012, όπου τα κόμματα της ευρύτερης Άκρας Δεξιάς (Χρυσή Αυγή, ΛΑ.Ο.Σ, Σύνδεσμος Εθνικής Ενότητας, ΑΝ.ΕΛ) συγκέντρωσαν 22%, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η διείσδυση μέρος του χώρου στη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά που ενείχε όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός κόμματος της Νέας Δεξιάς;
Εκείνη η εκλογική διαδικασία θα πρέπει να μελετάται πάντοτε ως σημείο αναφοράς του δυνητικού ακροδεξιού αποθέματος, καθώς για πρώτη φορά κατά τη μεταπολίτευση η ελλοχεύουσα υπερσυντηρητική δυναμική αποτυπώθηκε σχεδόν στο σύνολο της εκλογικά με το κέντρο βάρους σαφώς δεξιότερα της πιο δεξιάς από το 74’ και έπειτα εκδοχής της ΝΔ.
Έχουμε, λοιπόν ξεπεράσει τον κίνδυνο όχι μόνο της αναπαραγωγής και αύξησης τέτοιων αντιλήψεων εντός της κοινωνίας αλλά και της αποτύπωσης τους σε εκλογικό επίπεδο προς όφελος ακροδεξιών σχηματισμών;
Σαφώς όχι.
Με βάση της παρατεταμένη παρουσία της Άκρας Δεξιάς στο κομματικό σύστημα της χώρας όχι μόνο πλέον ως έκφραση συγκυριακής διαμαρτυρίας και αντίδρασης μερίδας εκλογέων αλλά και ως μια πολιτική και ιδεολογική επιλογή εδραιωμένη πάνω σε ένα συγκεκριμένο υπόβαθρο πεποιθήσεων, δεν θα πρέπει να υποβαθμίζουμε το ενδεχόμενο μιας εκ νέου σημαντικής εκλογικής ορατότητας κόμματος με εκλεκτικές συγγένειες με τη Χρυσή Αυγή που θα πετύχει να συσπειρώσει αυτές τις δεξαμενές.
Ο ελέφαντας έχει εγκατασταθεί για τα καλά στο δωμάτιο. Και πλέον, δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι δεν τον βλέπουμε.
* Επικεφαλής Ερευνών της Prorata,
Υποψ. Διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης