NewsEdit Το πογκρόμ και ο εμπρησμός στο συνοικισμό του Κάμπελ το 1931
25/06/23 07:00 πμ
ΣύνταξηΝάσος Μπράτσος
Ήταν τέλη Ιουνίου 1931 και ο εμπρησμός του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ, έμεινε στην ιστορία σαν το πιο βίαιο επεισόδιο αντισημιτικής επίθεσης στην Ελλάδα.
Δεν ήταν το μόνο τραγικό συμβάν, καθώς και το 1927 μία μεγάλη πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη είχε απολογισμό 50.000 Εβραίων πυροπαθών. Ένα τμήμα τους στεγάστηκε στο μεταγενέστερο (1927) συνοικισμό Κάμπελ που στόχο είχε να καλύψει τμήμα των πυροπαθών. Περίπου 210 άπορες οικογένειες και συνολικά 788 άτομα υπολογίζεται ότι αποτελούσαν το δυναμικό του.
Ήδη είχε αρχίσει η φυγή τμημάτων του εβραϊκού πληθυσμού, καθώς άλλοι μετά την πυρκαγιά του 1917 και άλλοι από το 1922, με τη θέσπιση νόμου που απαγόρευε την εργασία τις Κυριακές (οι Εβραίοι έχουν σαν ημέρα αργίας το Σάββατο), επέλεξαν την εγκατάσταση εκτός Ελλάδας.
Τη νύχτα της 29ης Ιουνίου 1931, μέλη της εθνικιστικής (αντισημιτικής και αντικομμουνιστικής) οργάνωσης «Εθνική ΄Ενωσις “Η Ελλάς”» επέδραμαν και πυρπόλησαν τον συνοικισμό, δολοφονώντας τους Λεωνίδα Παπά και Λεόν Βιδάλ και τραυματίζοντας πολλούς άλλους.
Μετά την πυρπόληση του Κάμπελ, η περιοχή πέρασε στο ελληνικό δημόσιο και σε αυτήν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής. Ο οικισμός πήρε το όνομα του Ναυάρχου Βότση, λόγω του κατορθώματός του να βυθίσει το τουρκικό πολεμικό Φετίχ Μπουλέντ μέσα στο Θερμαϊκό κόλπο κατά την περίοδο του Α’ Βαλκανικού πολέμου.
Βασική θέση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, όπως έχει αποτυπωθεί σε πολλές δημόσιες ομιλίες, είναι ότι μέχρι να φτάσουμε στο Ολοκαύτωμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε μία κλιμακούμενη πορεία με την άνοδο του αντισημιτισμού, του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας, όπου οι φορείς αυτών των αντιλήψεων την δούλευαν με συνέπεια, έχοντας σημαντική υποστήριξη από εφημερίδες και φορείς.
Όπως αναφέρει η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης για το προφίλ της πόλης και τη θέση της κοινότητας στη Μεσοπολεμική περίοδο: «Στις 26 Οκτωβρίου 1912 η Θεσσαλονίκη είναι ξανά ελληνική. Η διοίκηση της Κοινότητας θα γίνει αμέσως δεκτή από τον Βασιλιά Γεώργιο Α’ που υπόσχεται πλήρη ισοτιμία των Εβραίων στα πλαίσια των νόμων. Οι υποσχέσεις αυτές επαληθεύονται καθημερινά στην πράξη. Γι’ αυτό η απόπειρα των Βουλγάρων να προσεταιρισθούν τους Εβραίους, μια και στερούνταν σοβαρής εθνολογικής βάσης στην πόλη, δεν έχει κανένα αποτέλεσμα. Αντίθετα, η Ελληνική διοίκηση κερδίζει όλο και περισσότερο την εμπιστοσύνη του τοπικού αλλά και του διεθνούς Εβραϊσμού, που εκφράζεται όλο και πιο ευνοϊκά γι’ αυτήν και υποστηρίζει ανοιχτά τις ελληνικές διεκδικήσεις στη διανομή των ευρωπαϊκών εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους.
Έτσι αρχίζει για τους Εβραίους η νέα περίοδος της ένταξης τους στο ελληνικό κράτος. Η πρώτη μεταπελευθερωτική δεκαετία που σημαδεύεται από εθνικές περιπέτειες, όπως ο διχασμός, η μεγάλη πυρκαγιά του Αυγούστου του 1917 και η Μικρασιατική Καταστροφή, θα κλείσει με τη μαζική εγκατάσταση πολυαρίθμων προσφύγων. Ιδιαίτερα η πυρκαγιά του 1917 ήταν ένα τρομερό πλήγμα. Η Κοινότητα δεν μπόρεσε να συνέλθει ξανά, καθώς 53.737 Εβραίοι έμειναν άστεγοι και καταστράφηκαν τα διοικητικά κτίρια της Κοινότητας και της αρχιραβινείας, τριάντα συναγωγές, οι εγκαταστάσεις των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, τα διδακτήριο της Alliance και δέκα σχολές.
Έτσι πολλοί Εβραίοι θα μεταναστεύσουν στο εξωτερικό στη διάρκεια του μεσοπολέμου και ιδιαίτερα ύστερα από το θλιβερό γεγονός του εμπρησμού του συνοικισμού Κάμπελ από εξτρεμιστικά στοιχεία (1931). Οι περισσότεροι θα εγκατασταθούν στη γη του Ισραήλ. Παρ’ όλα αυτά η Κοινότητα θα αριθμεί το 1940 πάνω από 50.000 ψυχές. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ζουν αρμονικά με τους χριστιανούς συμπολίτες τους και εκτελούν στο ακέραιο το καθήκον τους απέναντι στην ελληνική πατρίδα, στον πόλεμο του ’40 – ’41” καθώς 12.898 απ’ αυτούς θα στελεχώσουν τις ένοπλες δυνάμεις (343 αξιωματικοί). Οι απώλειες τους ανέρχονται σε 513 νεκρούς και 3.743 τραυματίες.
Η υποδούλωση της Ελλάδας στις δυνάμεις του άξονα θα σημάνει την αρχή του τέλους».
Πριν την κορύφωση των γεγονότων και μέρες υπήρχε κλιμακούμενη ένταση, με κεντρικό ρόλο σε αυτήν να παίζουν συνεχή δημοσιεύματα εφημερίδων και κυρίως της εφημερίδας «Μακεδονία», σύμφωνα με τα οποία εκπρόσωποι του εβραϊκού συλλόγου Μακαμπή Θεσσαλονίκης βρέθηκαν σε συνέδριο μακκαβικών συλλόγων στη Βουλγαρία το 1930 και συμφώνησαν ή έστω δεν αντέκρουσαν, σχόλιο από Βούλγαρο Εβραίο που αναφέρονταν στην ανάγκη προσάρτησης από τη Βουλγαρία του ελληνικού τμήματος της Μακεδονίας.
Η Μακαμπή και συνολικά η εβραϊκή κοινότητα διέψευσε σε όλους τους τόνους, ότι εκπρόσωποί της έπραξαν τα όσα τους καταλόγιζαν. Ήδη όμως είχε δοθεί το έναυσμα για επιδρομές, αρχικά εναντίον των γραφείων της Μακαμπή και με εντάσεις, που οδηγούσαν σε συνεχή επεισόδια. Το θέμα φτάνει στη Βουλή όπου καταγγέλλονται τα επεισόδια και γίνονται αποδεκτές οι διαψεύσεις της εβραϊκής κοινότητας για τα όσα της καταλογίζουν.
Τα εμπρηστικά δημοσιεύματα συνεχίζονται όπου αντί να καταδικάσουν τα έκτροπα, τα διανθίζουν με όποιο τρόπο μπορούν ενώ τα διευθυντικά στελέχη των εφημερίδων «μετακομίζουν» από άλλα ρεπορτάζ – κυρίως απεργιακά – τους κομμουνιστές που τους κατηγορούσαν σαν ταραχοποιούς των εργατικών δραστηριοτήτων και τους «τοποθετούν» στους αναμεμιγμένους στα επεισόδια μεταξύ χριστιανών και εβραίων.
Αιχμή του δόρατος των επεισοδίων ήταν η οργάνωση Ε-Ε-Ε (Εθνική Ένωσις Ελλάς) ή 3Ε και τριεψιελίτες όπως τους έλεγαν, φασιστική, αντισημιτική και αντικομμουνιστική οργάνωση, θαυμαστές του Μουσολίνι τον οποίον προσπαθούσαν να αντιγράψουν. Το 1933 έκαναν και πανελλαδική πορεία στην Αθήνα (κατά το πρότυπο της «πορείας στη Ρώμη του Μουσολίνι.
Τη νύχτα της 29ης Ιουνίου 1931 τα μέλη της 3Ε, συνεπικουρούμενα από ορισμένους Πόντιους και Μικρασιάτες πρόσφυγες που τους επηρέαζαν, καθώς και εφέδρους του στρατού, επέδραμαν στο Κάμπελ, πυρπόλησαν το συνοικισμό και δολοφόνησαν τους Λεωνίδα Παπά (χριστιανός) και Λεόν Βιδάλ (εβραίος) ενώ τραυμάτισαν αρκετούς. Στα ευρήματα στον καμένο πλέον συνοικισμό, εντοπίσθηκαν και κάλυκες από σφαίρες.
Οι αρχές γνώριζαν ότι επίκειται κορύφωση των επιθέσεων, αλλά έδειξαν απρόθυμες να ενισχύσουν τα προληπτικά μέτρα για την αποτροπή τέτοιων εξελίξεων. Επισήμως και «κατόπιν εορτής» καταδίκασαν τα επεισόδια που έγιναν και την πυρπόληση του Κάμπελ.
Ακολούθως η εφημερίδα Μακεδονία ανακατεύει ευθέως και τους κομμουνιστές προσπαθώντας να τους κατηγορήσει ότι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το πογκρόμ, το οποίο η ίδια πυροδότησε με δημοσιεύματά της, παρά τις διαψεύσεις της εβραϊκής κοινότητας. Στην πραγματικότητα η αριστερά της εποχής και τα συνδικάτα, στα οποία συμμετείχαν πολλοί Εβραίοι εργάτες, στήριξαν με κάθε τρόπο τους πυροπαθείς. Άλλες εφημερίδες μιλούσαν για ξένο δάκτυλο που προξένησε τα επεισόδια.
Επίσης τόσο ο Νίκος Φάρδης της εφημερίδας Μακεδονία, όσο και στελέχη της 3Ε δικάστηκαν ένα χρόνο μετά σε δικαστήριο που έγινε στη Βέροια και αθωώθηκαν. Η 3Ε διαλύθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά και κάποια μέλη της προσχώρησαν στο καθεστώς του, ανασυστάθηκε το 1941 όταν μπήκαν οι ναζί κατακτητές στη Θεσσαλονίκη και ορισμένοι υποχώρησαν μαζί τους για να υπερασπιστούν τη ναζιστική Γερμανία στο κύκνειο άσμα της. Μετά τον εμπρησμό του Κάμπελ, περίπου 10.000 Εβραίοι μετανάστευσαν κλιμακωτά σε διάφορες χρονικές στιγμές προς την Παλαιστίνη.
Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να γίνει το αυτονόητο, δηλαδή στις 3-2-2020 να γίνουν τα αποκαλυπτήρια αναθηματικής στήλης στην Καλαμαριά, στη συμβολή των οδών Εθνικής Αντιστάσεως και Αριστείδου, στο συνοικισμό Βότση, αλλά και να τοποθετηθεί επιτοίχια ενημερωτική πινακίδα στην πρόσοψη του κλειστού γυμναστηρίου στην οδό Αριστείδου, στην ίδια θέση με τη Συναγωγή εκείνης της εποχής.
Πηγή: ERT News – Έρευνα: Νάσος Μπράτσος