Έλλη Πετρίδη Με δύο πολέμους να μαίνονται και περίπου 40 εθνικές εκλογές να αναμένονται, οι πολιτικές εξελίξεις είναι αυτές που θα δώσουν τον τόνο στη φετινή χρονιά, ιδιαίτερα με τον Ντόναλντ Τραμπ να διεκδικεί ξανά την προεδρία των ΗΠΑ.
Ο διάσημος Αμερικανός επενδυτής Γκάρι Γκαρντόνε, συνιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος των Chargebacks911 και Fi911, προειδοποιεί ότι μέσα στο 2024 θα ζήσουμε ένα γεγονός «μαύρου κύκνου», το οποίο ενδεχομένως θα επηρεάσει και την έκβαση των προεδρικών εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Κάποιοι μάλιστα λένε πως αυτός ο «μαύρος κύκνος» θα είναι η κακόβουλη προεκλογική χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης σε συνδυασμό με τα Social Media και τα deepfakes.
Να σημειωθεί ότι ένα δισεκατομμύριο ψηφοφόροι θα πάνε στις κάλπες το 2024 ανάμεσα στις οποίες είναι και εκείνες των Ευρωεκλογών για τις οποίες έχει ήδη προειδοποιήσει στην ετήσια έκθεσή της Threat Landscape, η ευρωπαϊκή υπηρεσία κυβερνοασφάλειας (ENISA) που χαρτογραφεί απειλές για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο στην Ευρώπη. Στην έκθεση διαπιστώνει ότι έχει συντελεστεί σημαντική αύξηση στα chatbots AI, τα deepfakes και παρόμοια τεχνολογία. Προειδοποιεί μάλιστα πως κυβερνήσεις και ιδιωτικός τομέας, κυρίως τα ΜΜΕ, πρέπει να είναι σε εγρήγορση ενόψει των ευρωεκλογών του επόμενου έτους για να εντοπίσουν, να απομυθοποιήσουν και να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση της τεχνητής νοημοσύνης στο διαδίκτυο, δηλαδή έναν θηριώδη “μαύρο κύκνο”.
Η ιδέα του «μαύρου κύκνου», που έγινε γνωστή από τον διάσημο οικονομολόγο Νασίμ Νίκολας Τάλεμπ στο βιβλίο του «Υπάρχει η τύχη; Οι παγίδες της τύχης» , που δημοσιεύτηκε το 2001.
Ο Τάλεμπ περιγράφει ένα εξαιρετικά σπάνιο και απρόβλεπτο γεγονός που απέχει πολύ από τις προσδοκίες. Ένα γεγονός δηλαδή με βαθιές επιπτώσεις, που είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν, αλλά μπορούν να προκαλέσουν όλεθρο στις οικονομίες και να καταστρέψουν τη σταθερότητα της αγοράς.
Σύμφωνα με τον Τάλεμπ, αρκεί μόνο ένας μαύρος κύκνος. Η θεωρία υποδεικνύει ότι αυτά που δεν γνωρίζουμε είναι πιο σημαντικά από αυτά που γνωρίζουμε. Μπορούμε να χρησιμοποιούμε όλη τη γνώση που έχουμε για να προετοιμαστούμε για όσα πιστεύουμε ότι είναι πιθανό να συμβούν, ώσπου κάποια στιγμή θα διαψευστούμε από ένα και μοναδικό γεγονός μαύρο κύκνο.
Η θεωρία πήρε το όνομά της από το αρχαίο ρωμαϊκό Rara avis in terris nigroque simillima cycno που σημαίνει «σπάνιο πουλί στη γη».
Η παλιότερη γνωστή αναφορά στον μαύρο κύκνο με μεταφορικό τρόπο χρονολογείται στον 2ο αιώνα. Από εκεί προήλθε ο μεταφορικός μαύρος κύκνος: κάτι τόσο σπάνιο που δεν υπάρχει. Αργότερα, το 1697, κάποιοι Ολλανδοί εξερευνητές στην Αυστραλία ήταν οι πρώτοι που συνάντησαν ποτέ μαύρους κύκνους. Ο μαύρος κύκνος είναι ένα σπάνιο, μη αναμενόμενο γεγονός, είτε θετικό είτε αρνητικό. Η φράση Μαύρος Κύκνος είχε επικρατήσει για να περιγράψει το πόσο αδύνατο και απίθανο είναι να συμβεί ένα γεγονός, όσο η ύπαρξη Μαύρων Κύκνων.
Όπως ειπώθηκε, ο όρος «μαύρος κύκνος» αναφέρεται στο ότι οι Δυτικοί πίστευαν ότι όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί, απλώς επειδή μόνο αυτούς είχαν δει. Αυτή η ιστορία αναδεικνύει έναν σοβαρό περιορισμό στην απόκτηση γνώσης μέσω παρατήρησης ή εμπειρίας. Επίσης, δείχνει πόσο εύθραυστη είναι η γνώση μας.
Ο Τάλεμπ, το 2007, δημοσίευσε ένα άλλο βιβλίο με τίτλο «Μαύρος Κύκνος», στο οποίο επέκτεινε την ιδέα του για φαινόμενα εκτός των αγορών.
Πως αναγνωρίζουμε όμως ένα γεγονός Μαύρου Κύκνου;
Για την αναγνώριση του χρησιμοποιούνται 3 κριτήρια:
1ο. Το γεγονός αποτελεί έκπληξη (για τον παρατηρητή).
2ο. Το γεγονός έχει τεράστια επίπτωση είτε αρνητική, είτε θετική.
3ο. Μετά την πρώτη καταγραφή, το γεγονός πάντα καταγράφεται σαν αναμενόμενο, παρανοείται ή αγνοείται από τους ανθρώπους η αδυναμία πρόβλεψής του και η επικινδυνότητά του.
Με βάση την παραπάνω θεωρία υπάρχει ένας αριθμός κοινών λαθών που γίνονται από τους ανθρώπους ή τα στελέχη όταν αντιμετωπίζουν έναν κίνδυνο.
- Προσπαθούν να προβλέψουν τα γεγονότα.
- Μελετούν το παρελθόν για οδηγό.
- Παραβλέπουν συμβουλές για το τι δεν πρέπει να κάνουν.
- Χρησιμοποιούν μοντέλα αποκλίσεων για να μετρήσουν το ρίσκο.
- Θεωρούν ότι δεν υπάρχει χώρος για αποχωρήσεις-απολύσεις, όταν υπάρχει αποδοτικότητα.
Η θεωρία του Μαύρου Κύκνου έχει εφαρμογή στο Risk Management, την Χρηματοοικονομική, τη λήψη αποφάσεων, τη Στρατηγική, τα Μαθηματικά μοντέλα, την Οικονομία.
Τα δυνατά σημεία της θεωρίας του Μαύρου Κύκνου είναι:
Α. Λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα στη λήψη αποφάσεων.
Β. Αυξάνει τη διορατικότητα των οικονομιών, των επιχειρήσεων, των στελεχών.
Γ. Αποτελεί έναν νέο τρόπο αντιμετώπισης του ρίσκου.
Δ. Αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο σκέψης για σύγχρονα οικονομικά συστήματα.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η θεωρία του Μαύρου Κύκνου χρησιμοποιείται σε χαοτικές, περίπλοκες και ακραίες καταστάσεις. Τα γεγονότα που χαρακτηρίζονται ως Μαύροι Κύκνοι δεν μπορούν να προβλεφθούν γιατί είναι σπάνια. Βασική παραδοχή τους είναι η υπερεκτίμηση της γνώσης και η υποτίμηση της αβεβαιότητας και της τυχαιότητας.
Με αυτόν τον τρόπο, ο Τάλεμπ θεωρεί ότι σχεδόν όλες οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις, γεγονότα όπως η άνοδος του Διαδικτύου, η εμφάνιση του προσωπικού υπολογιστή, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ή οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «Μαύροι Κύκνοι». Για παράδειγμα, ένας «μαύρος κύκνος» εμφανίστηκε στις 11 Μαρτίου του 2020, όταν ο Covid-19 κηρύχθηκε επίσημα παγκόσμια πανδημία αν και πολλοί προσπαθούσαν να προειδοποιήσουν για τον κίνδυνο μιας τέτοιας πανδημίας εδώ και πολλά χρόνια.
Ο Καρντόνε είναι πεπεισμένος ότι ένα τέτοιο περιστατικό βρίσκεται στον ορίζοντα για το 2024. Είναι μάλιστα τόσο σίγουρος που εξέφρασε την ετοιμότητά του να στοιχηματίσει 50.000 έως 100.000 δολάρια πώς θα συμβεί ένα γεγονός «μαύρου κύκνου», οικουμενικής κλίμακας, «πριν από τον Αύγουστο του 2024».
Οι οικονομολόγοι της δανέζικής τράπεζας Saxo Bank, όπως κάθε χρόνο, δημοσιεύσαν μια λίστα με 10 οικονομικά γεγονότα, που δεν εμφανίζονται στις προβλέψεις των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αλλά θα μπορούσαν να θεωρηθούν «Μαύροι Κύκνοι». Ανάμεσα στις προβλέψεις αυτές για το 2024 είναι:
- Η επιστροφή του πετρελαίου στα 150 δολάρια, που θα δώσει τη δυνατότητα στη Σαουδική Αραβία να αγοράσει το Champions League
- Η μετατροπή της Κομισιόν σε …Ρομπέν των Δασών, εφαρμόζοντας νόμο που φορολογεί ετησίως το 2% του πλούτου.
- Μια μεγάλη κρίση στον τομέα της υγείας , καθώς η προσφορά φαρμάκων για την παχυσαρκία κάνει τους ανθρώπους να σταματήσουν να ασκούνται ή να τηρούν μια υγιεινή διατροφή , με αποτέλεσμα χαμηλότερη παγκόσμια παραγωγικότητα
- Το τέλος του… καπιταλισμού στις ΗΠΑ, αλλά και νίκη στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ, ανηψιού του Τζον Κένεντι , που ακούγεται ότι θα είναι τελικά, υποψήφιος.
Ρεαλιστικές προοπτικές απέναντι στα καταστροφικά σενάρια
Απέναντι στα απίθανα αυτά σενάρια, υπάρχουν πάντως και οι ρεαλιστικές προοπτικές για το 2024 :
- Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιβεβαιωθούν ως μια ιδιαίτερα δυναμική και ανθεκτική οικονομία. Η Κίνα θα καταφέρει να μετριάσει τα τρωτά σημεία της οικονομίας της χωρίς να καταρρεύσει, αλλά με τις προοπτικές ανάπτυξης μειωμένες.
- Η Ευρωζώνη θα συνεχίσει να κινείται σε μια τροχιά μέτριας ανάπτυξης με μια ορισμένη διακύμανση μεταξύ των οικονομιών που τη συνθέτουν. Υπάρχει κίνδυνος επίσης να διευρυνθεί το χάσμα στην οικονομική ανάπτυξη μεταξύ των δύο ακτών του Ατλαντικού;
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Fed πέτυχε την πολυαναμενόμενη ήπια προσγείωση, αποπληθωρίζοντας την οικονομία χωρίς να πυροδοτήσει ύφεση. Στην Ευρωζώνη η κατάσταση είναι πολύ πιο κρίσιμη. Στη νέα χρονιά αναμένεται να υπάρξει επίσης μια «πολιτική μετάβαση» της Ευρώπης, λόγω της αναμενόμενης ανόδου της άκρας δεξιάς στις ευρωεκλογές του Ιουνίου.
Ένα λιγότερο γνωστό βιβλίο και θεωρία του Ταλέμπ είναι το “Antifragile-Things that Gain from Disorder“.
Αντιθέτως με ό,τι συμβαίνει σε μια περίοδο που σπάνια εμφανίζονται “Μαύροι Κύκνοι”, υπάρχουν περίοδοι που τα ατυχή συμβάντα είναι συχνότερα, όπως η περίοδος που διανύουμε, όπου κάθε λίγες εβδομάδες ξεσπά ένας πόλεμος, παρατηρούνται αυξήσεις τιμών ή ελλείψεις προϊόντων.
Ο τρόπος που προτείνει ο Ταλέμπ να αντιμετωπίσει κάποιος μια περίοδο συχνών συμβάντων υψηλού ρίσκου, είναι η “αντιευθραυστότητα” (Antifragility). Δηλαδή να έχει φροντίσει να μην είναι εύθραυστος και να κινδυνεύει να διαλυθεί σε κάθε κραδασμό από κάποιο αναπάντεχο γεγονός.
Νασίμ Ταλέμπ (Taleb, Nassim Nicholas)
Ο συγγραφέας, Νασίμ Ταλέμπ, είναι δοκιμιογράφος που ασχολείται κατά βάση με τα προβλήματα της αβεβαιότητας και της γνώσης.
Γεννημένος στο Λίβανο, ζει στην Αμερική και δηλώνει Ελληνο-Ορθόδοξος.
Ειδικευόμενος στους κινδύνους απρόβλεπτων σπάνιων γεγονότων (“μαύρων κύκνων”) εργάστηκε σε ανώτερες θέσεις στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο πριν ιδρύσει την Empirica LLC, χρηματιστηριακή εταιρεία και εργαστήριο ερευνών για τον κίνδυνο. Επίσης, διδάσκει στο Ινστιτούτο Μαθηματικών Επιστημών Courant του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Έχει πει:
Η αδυναμία να προβλέψουμε παρεκκλίσεις συνεπάγεται την αδυναμία να προβλέψουμε την πορεία της Ιστορίας.