ΑΝΤΡΕΑΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Ξημερώματα της Τετάρτης, 24ης Ιουλίου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίζεται πρωθυπουργός κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Τέσσερις ημέρες πριν έχει ξεκινήσει τη τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Η 7ετής Χούντα έχει καταρρεύσει. Η Μεταπολίτευση έχει αρχίσει.
Εχουν περάσει 50 χρόνια από εκείνη την ημέρα. Σελίδες επί σελίδων έχουν γραφτεί και συνεχίζουν να γράφονται γι αυτή την ιστορική περίοδο χωρίς να έχουμε καταλήξει ακόμη στο πότε (και αν) έχει ολοκληρωθεί. Κάποιοι λένε ότι φτάνει μέχρι το 1981 και την άνοδο της ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, κάποιοι πως τελειώνει το “βρώμικο ’89” και κάποιοι άλλοι πως εκτείνεται μέχρι την μεγάλη οικονομική κρίση του 2010 και την επιβολή των μνημονίων ή και πέντε χρόνια αργότερα με την “πρώτη φορά Αριστερά“. Η αλήθεια είναι πως η Μεταπολίτευση μπορεί να χωριστεί σε ευδιάκριτες ιστορικές υποπεριόδους με τα δικά τους χαρακτηριστικά, τις δικές τους ρίζες αλλά και συνέπειες.
Μία ακόμη αποτίμηση της Μεταπολίτευσης, 50 χρόνια μετά, περισσεύει. Για όσους είχαμε γεννηθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και πριν από αυτή αποτελεί πλέον ατομικό και ως ένα βαθμό, συλλογικό βίωμα στο σύνολό της. Για να αντιληφθεί όμως το πραγματικό ιστορικό πλαίσιο αυτής της περιόδου που ξεκίνησε το 1974 θα πρέπει να πάει πιο πίσω και όχι μόνο στην περίοδο της δικτατορίας. Ισως να είναι δύσκολο να σκεφτεί ένας σημερινός 40άρης πόσο κοντά ήταν η Κατοχή, η Απελευθέρωση και ο Εμφύλιος. Μόλις 30 χρόνια από το 1944…
Κι αν σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που θυμούνται το καλοκαίρι του 1974 “σαν να ήταν χθες”, θα πρέπει ίσως να αναλογιστούμε πως χιλιάδες πολίτες που εκείνο το βράδυ της 23ης και το πρωί της 24ης Ιουλίου, πανηγύριζαν στο Σύνταγμα φωνάζοντας “δώστε τη χούντα στο λαό” και “δημοκρατία-δημοκρατία”, είχαν μνήμες όχι μόνο από την Κατοχή αλλά ακόμη και της μικρασιατικής καταστροφής.
Αν κάνουμε ένα κοντινό ταξίδι στο χρόνο, 50 χρόνια πριν τη Μεταπολίτευση, θα βρεθούμε στο 1924, δύο μόλις χρόνια μετά την καταστροφή της Σμύρνης και λίγους μήνες μετά το δημοψήφισμα (13 Απριλίου του 1924) που επισφράγισε πανηγυρικά το ψήφισμα της εθνοσυνέλευσης που ανακήρυξε τον Παύλο Κουντουριώτη (προσωρινό) πρώτο πρόεδρο της δημοκρατίας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει ήδη εγκαταλείψει την πολιτική και έχει φύγει για το Παρίσι. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου παραιτείται από πρωθυπουργός (Ιούλιος του 1924) εξακολουθεί όμως να είναι πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής, που επεξεργαζόταν το νέο σύνταγμα της πρώτης ελληνικής δημοκρατίας.
Ακολουθεί, το 1925 η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου, αργότερα η επαναφορά της μοναρχίας, η δικτατορία Μεταξά, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εμφύλιος, η ανοικοδόμηση της δεκαετίας του ’50, η περίοδος Καραμανλή και τέλος η περίοδος της Ένωσης Κέντρου και του Γεώργιου Παπανδρέου. Φυσικά μία παράγραφος δεν χωράει όλα όσα συνέβησαν μέσα σε πέντε δεκαετίες και την ιστορική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική κληρονομιά που άφησαν. Μαζί με τα δυσβάσταχτα χρέη!
Πάνω από όλα, αυτή η αναδρομή μας δείχνει πόσες ανατροπές, πόσα απρόβλεπτα γεγονότα μπορεί να συμβούν σε ένα τόσο σύντομο διάστημα: κινήματα, μεταπολιτεύσεις, εισβολές, πόλεμοι τοπικοί και παγκόσμιοι, οικονομικές κρίσεις, κοινωνικές καταρρεύσεις. Αλλά και πόσοι “λογαριασμοί” παραμένουν ακόμη ανοιχτοί, όπως οι γερμανικές αποζημιώσεις, το λεγόμενο “μακεδονικό” που ανοίγει και πάλι στις μέρες μας, τα ελληνοτουρκικά αλλά και η αποβιομηχανοποίηση και η μία ανεύρεση ενός νέου παραγωγικού μοντέλου για τη χώρα που στηρίζεται πλέον σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό.
Μήπως να πάμε και 50 χρόνια μετά από το σήμερα; Στο 2074, όταν θα γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από τη Μεταπολίτευση του 1974;
Με το χρόνο να πυκνώνει και τις εξελίξεις κυρίως στον τεχνολογικό τομέα αλλά και σε ο,τι αφορά την κλιματική κρίση είναι αδύνατον να προβλέψουμε ακόμη και την επόμενη πενταετία. Βοηθάει όμως ο σημερινός διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας. “Θα χρειαστεί «μαραθώνιος» 40 ετών για να διασφαλίσει η χώρα την ευημερία της” μας είπε προχθές ο Γιάννης Στουρνάρας.
Αν όλα εξελιχθούν ομαλά. Τα σημερινά δεδομένα δεν προοιωνίζουν κάτι τέτοιο. Με πρώτα απ’ όλα τα δεδομένα που έχουν να κάνουν με το δημογραφικό. Αρκεί να πούμε ότι πριν 100 χρόνια, το 1924 ο ηλικιακός μέσος όρος των Ελλήνων ήταν τα 28 χρόνια, το 1974 ήταν τα 34 και σήμερα είναι τα 43 με τον αριθμό των θανάτων να ξεπερνά κατά πολύ εκείνο των γεννήσεων.
Εαν συνεχισθεί έτσι η κατάσταση το 2036 η μέση ηλικία στην Ελλάδα θα έχει φθάσει τα 50 χρόνια ενώ θα είναι μία από τις υψηλότερες της Ευρώπης, στα 52 χρόνια, το 2060.
Η επέτειος των 50 χρόνων από τη Μεταπολίτευση θα πρέπει να μας κάνει να αναστοχαστούμε τόσο το παρελθόν πρίν το 1974, αλλά πολύ περισσότερο το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον για τα επόμενα 50 χρόνια.