NewsEdit Γράφει ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος*
Στις 15 Αυγούστου του 1971 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον ανακοίνωνε το τέλος του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς στο πλαίσιο της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (New Economic Policy) του -αποσυνδέοντας το δολάριο από τον χρυσό, με στόχο να υποτιμήσει την αξία του αμερικανικού νομίσματος-, η οποία ουσιαστικά σηματοδότησε ένα σημείο καμπής για την παγκόσμια οικονομία, με κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες και νομισματική «καθοδήγηση» των νομισμάτων από τις αγορές.
Η 2α Απριλίου του 2025, ημέρα κατά την οποία ο νυν πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε τους ανταποδοτικούς δασμούς προς σχεδόν όλο τον πλανήτη (πάνω από 180 χώρες), βαφτίζοντάς την ως «Ημέρα Απελευθέρωσης» των Ηνωμένων Πολιτειών, με στόχο την αντιμετώπιση του εμπορικού ελλείμμτος των ΗΠΑ και την ενίσχυση της βιομηχανικής παραγωγής στο εσωτερικό της χώρας, θεωρείται ένα αντίστοιχο σημείο αναφοράς για την παγκόσμια οικονομία. Μία στρατηγική στην οικονομία που σηματοδοτεί την ολική αλλαγή πλεύσης των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως είχε υιοθετηθεί μεταπολεμικά και είχε ως κύρια χαρακτηριστικά την φιλελεύθερη προσέγγιση, την ήπια ισχύ, την επένδυση στην πολυμέρεια, στους διεθνείς οργανισμούς και στη διεθνή (οικονομική) συνεργασία.
Η ανακοίνωση του Νίξον, που συνδυάστηκε επίσης με επιβολή δασμών ύψους 10% και φοροαπαλλαγές με στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας και των πληθωριστικών πιέσεων στην αμερικανική οικονομία, εκτιμάται πως ήταν η αιτία που οδήγησε στην ύφεση της περιόδου 1973-1975 και στον στασιμοπληθωρισμό εκείνης της δεκαετίας. Ο αντίκτυπος των επιλογών του Τραμπ για τις ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία θα χρειαστεί χρόνος για να εκτιμηθεί, πόσο μάλλον από τι στιγμή που χαρακτηρίζεται από έντονες διακυμάνσεις και πολλαπλές «ήξεις-αφίξεις» σε σχέση με την επιβολή των δασμών.
Οι δασμοί του Τραμπ, όπως και το «Σοκ του Νίξον» -όπως αποκαλείται η ανακοίνωση του 1971- αποτελούν δύο από τις προσπάθειες των ΗΠΑ να προκαλέσουν σοκ στην παγκόσμια οικονομία, με προοπτικές αναδιατάξεων και μετασχηματισμών, προς όφελος φυσικά της Ουάσιγκτον, αψηφώντας τις συνέπειες για τον υπόλοιπο πλανήτη. Φυσικά δεν είναι οι μόνες. Πηγαίνοντας ακόμη πιο πίσω χρονικά, τη δεκαετία του 1930 ο Νόμος περί Δασμών Σμουτ-Χόλεϊ (Smoot–Hawley Tariff Act), που είχε ως στόχο την προστασία των Αμερικανών αγροτών και των αμερικανικών επιχειρήσεων από τον διεθνή ανταγωνισμό, επέβαλε περίπου 20% στις εισαγωγές γεωργικών αγαθών και βιομηχανικών προϊόντων. Ως αποτέλεσμα είχε τη μεγάλη πτώση του διεθνούς εμπορίου στο πλαίσιο των αντιποίνων και του εμπορικού πολέμου που πυροδότησε, επιδεινώνοντας τη Μεγάλη Ύφεση εκείνης της δεκαετίας με διεθνείς προεκτάσεις που οδήγησαν στη συνέχεια σε ευνοϊκές συνθήκες για το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Γιατί είναι αναγκαίο ένα «Μπρέτον Γουντς 2.0»
Στο σημείο αυτό, είναι αναγκαίο να τονιστεί το ζήτημα του πλαισίου σε σχέση με το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Μιλάμε μία παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση ιδιαίτερα ευάλωτη, που είναι προσαρμοσμένη στην ικανοποίηση των επιδιώξεων των ισχυρών διεθνών παικτών.
Βλέποντας τη μεγάλη εικόνα, ανεξάρτητα από το εάν όντως ο Ντόναλντ Τραμπ εισάγει ένα νέο modus operandi της παγκόσμιας οικονομικής τάξης και το πού θα φτάσουν οι προσπάθειές του, οι πρόσφατες εξελίξεις ενισχύουν ακόμη περισσότερο την ανάγκη για ένα ανανεωμένο παγκόσμιο νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, για ένα νέο Μπρέτον Γουντς. Ένα αίτημα που συζητείται διεθνώς εδώ και χρόνια -προϋπάρχοντας των προεδρικών θητειών του Τραμπ- ιδιαίτερα με έντονες τις οικονομικές επιπτώσεις του νεοφιλελεύθερου δόγματος και της ατζέντας της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον, με τις διαδοχικές κρίσεις (παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση – κρίση Ευρωζώνης, πανδημική κρίση, πόλεμος στην Ουκρανία) και τις πληθωριστικές πιέσεις και τη συσσώρευση χρέους που προκάλεσαν, να το επαναφέρουν διαρκώς.
Παρά το ότι, υπό ένα ρεαλιστικό πρίσμα, οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί στον πλανήτη στην υφιστάμενη συγκυρία καθιστούν την προοπτική ενός «Μπρέτον Γουντς 2.0» σχεδόν απαγορευτική, οι σύγχρονες προκλήσεις για τον πλανήτη το καθιστούν επιτακτική ανάγκη. Ανάγκη για νέα παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση πιο δίκαιη, με καταπολέμηση των περιφερειακών ανισοτήτων και αυτών μεταξύ Παγκόσμιου Βορρά – Παγκόσμιου Νότου∙ περισσότερο συμπεριληπτική, με ισχυρότερη φωνή και στήριξη των αναπτυσσόμενων οικονομιών που θα περιορίσει το χάσμα με τις αναπτυγμένες οικονομίες∙ περισσότερο προσαρμοσμένη στις σύγχρονες προκλήσεις όπως η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, η πράσινη και η ενεργειακή μετάβαση, καθώς και η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης προς όφελος της της εργασίας, της επιστήμης και της διεθνούς ευημερίας. Και φυσικά μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης με στόχο, αλλά ταυτόχρονα και μέσο, την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας η οποία αυτή τη στιγμή, με την άνοδο αυταρχικών και ακροδεξιών πολιτικών δυνάμεων, υπονομεύεται σημαντικά.
Η διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς εξάλλου, το 1944 -παραβλέποντας την πτυχή της εμπέδωσης της αμερικανικής επιρροής- οδήγησε σε ένα ένα νέο παγκόσμιο οικονομικό πλαίσιο με στόχο να αποτρέψει, μέσω της συνεργασίας των χωρών και των διεθνών οργανισμών που δημιουργήθηκαν, νέες πολεμικές συγκρούσεις και οικονομικές κρίσεις. Και το τελευταίο, σε μία περίοδο όξυνσης των διεθνών ανταγωνισμών, θα πρέπει να υπενθυμίζεται ως ιστορικό δίδαγμα.
- Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων Ινστιτούτου ΕΝΑ, υποψήφιος διδάκτωρ Τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς