ΧΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Από την πρώτη εμφάνιση της, την δεκαετία του 80 στις ΗΠΑ, η μουσική βιομηχανία της Hip-Hop και πολλοί από τους πρωταγωνιστές της έχουν ένα κλασσικό καπιταλιστικό χαρακτήρα. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια εναλλακτική παράδοση στην ραπ η οποία έρχεται να απειλήσει αυτή την κυρίαρχη ιδεολογία με τον δικό της σοσιαλιστικό χαρακτήρα.
Ένα πρόσφατο παράδειγμα Hip-Hop τραγουδιού αποτελεί το κινέζικο κομμάτι ”Marx is a post-90s”, του οποίου το βίντεο αποτελεί μια προσωπογραφία του κοινωνιολόγου, φιλόσοφου, οικονομολόγου και ιστορικού του 19ου αιώνα, με το τραγούδι να μιλάει για τον ξεσηκωμό των μαζών του προλεταριάτου.
Το τραγούδι φυσικά αποτελεί ”παραγγελία” της κινεζικής κυβέρνησης με την σκοπιμότητα να κάνει τους νέους να ενδιαφερθούν για την πολιτική και φυσικά να ενισχύσει την δικιά της πολιτική θέση “πουλώντας” σοσιαλισμό, κάτι το οποίο αποτελεί τεράστια αντίφαση αφού η Κίνα αποτελεί ουσιαστικά μια από τις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις στον πλανήτη. Το ίδιο το τραγούδι από καλλιτεχνικής άποψης είναι απλά περίεργο…
Ο Δρόμος από το Μπρόνξ
Η παράδοση της hip-hop ξεκινάει το 1970 στο φλεγόμενο, από κοινωνικά προβλήματα, Μπρόνξ των ΗΠΑ ως μέσο καλλιτεχνικής κατακραυγής, έκφρασης και καταγγελίας προς την αδικία, την βία, τον θάνατο, τον ρατσισμό και γενικότερα προς όλη την καταπίεση και τον εξαναγκασμό σε ένα επικίνδυνο life-style που βίωναν τα γκέτο με τις μειονότητες και τα πιο luben στρώματα της Αμερικής.
Το ύφος αυτό παρέμεινε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 90 απ΄ όπου η ραπ σκηνή έχοντας γίνει μια από τις δημοφιλέστερες στον χώρο της μουσικής άλλαξε προσωπείο. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες σταμάτησαν να μιλάνε για κοινωνικά προβλήματα και η κύρια θεματολογία αποτελούταν από γυναίκες, λεφτά, χλιδή και ναρκωτικά. Ζητήματα τα οποία ήταν από πάντα εκεί, απλώς με την διαφορά πως τότε είχαν ένα κοινωνικοπολιτικό πρόσημο (πολλές φορές με αρνητικές αναφορές) και τώρα έχουν γίνει αυτοσκοπός και ”φλεξάρισμα”.
Αν είχα να επιλέξω μια κυρίαρχη θεματολογία η οποία θα χαρακτήριζε καλύτερα την αμερικάνικη hip-hop, θα ήταν το ζήτημα της ταξικής ανέλιξης και το ”American Dream” καθώς μέσα από τους στοίχους των κομματιών, αυτό που εκφράζεται πάνω απ’ όλα είναι η απελπισμένη έκκληση των καλλιτεχνών για την απόδραση τους από το luben life-style και την κοινωνική και οικονομική επιτυχία τους μέσω της καπιταλιστικής αγοράς. Θέτοντας το πιο ποιητικά, πάνω απ΄ όλα εκφράζεται το γεγονός ότι το ”Αμερικάνικο Όνειρο” λέγεται όνειρο διότι θα πρέπει κάποιος να έχει κλειστά τα μάτια για να το πιστέψει…
Ο Tupac και οι Μαύροι Πάνθηρες
Ακόμα κι έτσι, μερικοί ράπερ είναι ήρωες της ριζοσπαστικής αριστεράς, και κανένας περισσότερο από τον Tupac Shakur, ένα αναμφισβήτητο είδωλο της αριστεράς πολιτικής. Η εικόνα του Pac υπάρχει στον ίδιο χώρο με τον Τσε Γκεβάρα και προορίζεται να λατρεύεται στους τοίχους των κοιτώνων κολλεγίων για πάντα, άμεσα αναγνωρίσιμη ακόμη και σε άτομα που δεν μπορούσαν να ονομάσουν ούτε ένα από τα τραγούδια του.
Είναι φυσικό ο Shakur να έχει συσχετιστεί με την εξέγερση. Η μητέρα του, η Afeni Shakur, ήταν μια από τους είκοσι ένα ακτιβιστές των Black Panthers που συνελήφθησαν και κατηγορήθηκαν για συνωμοσία για βομβαρδισμό αστυνομικών τμημάτων και άλλων δημόσιων χώρων στη Νέα Υόρκη. Επίσης ο ίδιος ο Tupac φαίνεται να ήταν μέλος του Young Communist League κάποια στιγμή στην ζωή του. Αλλά ο σοσιαλισμός του Pac έφευγε από τις γενικές θεωρίες για το πώς η κοινωνία θα πρέπει να αναδιαρθρωθεί και επικεντρωνόταν περισσότερο στην δική του αίσθηση κοινωνικοπολιτικής.
Ο Tupac στάθηκε με οργή ενάντια στο σύστημα. Είχε ένα ιδιαίτερο μίσος για τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, δηλώνοντας ότι ήταν η πιο αιματηρή μορφή βίας συμμοριών:
”Κάποιος πυροβολεί το μέλος της οικογένειάς σας, οπότε φυσικά θα αντιδράσετε, ξέρετε τι εννοώ; Το ίδιο πράγμα κάνουν οι ΗΠΑ, εκτός απ’ το ότι κανένας δεν πυροβόλησε καμία οικογένεια. Βλέπουν κάποιον να βομβαρδίζει ένα σχολείο και όλοι αυτοί οι άνθρωποι σκοτώνονται, οπότε οι Ηνωμένες Πολιτείες με υποκρισία λένε ότι αυτό δεν ήταν σωστό, πρέπει να δείξουμε ποιοι είναι οι πραγματικοί δολοφόνοι”.
Τupac Amaru Shakur
Καμία δικαιολογία για τους αστούς
Οι ακραίες σοσιαλιστικές ιδέες εντοπίζονται κυρίως στην underground hip-hop. Πολλοί καλλιτέχνες ήταν πρόθυμοι να τραγουδήσουν υπό την κόκκινη σημαία. Οι Paris Immortal Technique και οι Coup (των οποίων ο ηγέτης, Boots Riley, είναι τώρα σκηνοθέτης ταινιών) ηχογραφούν ριζοσπαστικά τραγούδια από τη δεκαετία του 1990. Η mainstream επιτυχία ποτέ δεν τους ενδιέφερε.
Ας πάρουμε τους Paris για παράδειγμα. Ο ράπερ ένιωσε πως έπρεπε να κυκλοφορήσει μουσική με εμπρηστικό πολιτικό περιεχόμενο το 1992, όταν ηχογράφησε το “Bush Killah”, ένα τραγούδι που κατήγγειλε τον πόλεμο του Τζορτζ Μπους στο Ιράκ. Οι Paris τόνιζαν την μαύρη επαναστατική πολιτική: «Ο εχθρός δεν ήταν ξένος αλλά εγχώριος». Απέρριπταν προτάσεις για το ότι ο ακτιβισμός δεν πρέπει να είναι βίαιος: «Γιατί όταν είμαι βίαιος είναι η μόνη φορά που οι διάβολοι με ακούνε».
Ενάντια στο κράτος της βίας και της καταστολής
Ένα από τα πιο τρανταχτά και πρόσφατα παραδείγματα επαναστάτη καλλιτέχνη της hip-hop αποτελεί φυσικά ο καταλανός Πάμπλο Χασέλ, ο οποίος φαίνεται να ταρακούνησε από τον φόβο κράτος, κυβέρνηση και σύστημα. Τόσο πολύ μάλιστα που τώρα κατηγορείται για εξύμνηση τρομοκρατικών πράξεων. Στις 16 Φεβρουαρίου αυτού του έτους, αφού ο Χασέλ κλειδώθηκε με υποστηρικτές του στο Πανεπιστήμιο της Λιέιδα στην Καταλονία, η αστυνομία τον πήγε στη φυλακή με την κατηγορία της «εξύμνησης της τρομοκρατίας» και «προσβολής του ισπανικού στέματος και των δυνάμεών ασφαλείας του» σε μια σειρά εξήντα- τεσσάρων tweets που δημοσιεύτηκαν από το 2014 έως το 2016 και ένα τραγούδι που κυκλοφόρησε μέσω του YouTube. Ένα παράδειγμα ενός tweet που θεωρείται παράνομο από τα ισπανικά δικαστήρια: «Ενώ αποκαλούν την Κούβα μια τρομερή τυραννία, όπου υπάρχουν λιγότεροι πόροι, αλλά δεν υπάρχουν εξώσεις, κρύβουν τα νταλαβέρια των Βουρβόνων με τη Σαουδική Αραβία». Καθώς η αστυνομία έσερνε τον Χασέλ από το πανεπιστήμιο, προέτρεψε τον κόσμο να βγεί στους δρόμους – όπως και βγήκαν – λέγοντας πως ο αγώνας ενάντια στο κράτος θα συνεχιστεί. «Δεν θα μας κάνουν ποτέ να υποχωρήσουμε, παρά την καταστολή», είπε με μια γροθιά σηκωμένη στον αέρα.
Η ελληνική hip-hop
Η Ελλάδα παρ’ όλο που ούτε αυτή την γλύτωσε από τη γλοιώδη τραπ κουλτούρα και μουσική, που βίαια εισέβαλε στην καθημερινότητα μας μέσω της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης κατευθείαν από την Αμερική, κατάφερε να σταθεί ως ένα δυνατό προπύργιο διεθνώς όπου η hip-hop με ταξικό στίχο κυριαρχεί ως άκουσμα στα αυτιά των νεολαίων. Βέβαια αυτό οφείλεται στο ότι η Ελλάδα έχει και τις ιστορικές, κινηματικές προϋποθέσεις για να υποστηρίξει αυτή την μουσική αφού είναι φυσικό να ακούγεται από τους νέους η μουσική που ουσιαστικά προσπαθεί να εξηγήσει γιατί η πλατεία Συντάγματος και τα Εξάρχεια πιάνουν φωτιά κάθε λίγο και λιγάκι…
Η ποικιλία στο ύφος κάθε συγκροτήματος που έχει ταξικό στίχο είναι μεγάλη. Ο ταξικός στίχος δεν είναι είδος μουσικής, είναι η θεματολογία και ο καλλιτέχνης επιλέγει πως και πόσο θα την θίξει. Από τους δημοφιλέστερους καλλιτέχνες είναι οι Social Waste, οι οποίοι έχουν έναν ιστορικά καθοδηγούμενο στοίχο με παραδοσιακή ενορχήστρωση και διασκευές του ποιητή Καββαδία να εμπεριέχονται στα κομμάτια τους. Οι Κοινοί Θνητοί επικεντρώνονται στο προσωπικό κομμάτι της ταξικής συνείδησης τονίζοντας ιδιαίτερα την αγωνιστική δυναμική. Η μουσική τους είναι αρκετά τυπική για hip-hop αλλά δεν φοβούνται να εξερευνήσουν και ενορχηστρώσεις σε κομμάτια τους. Οι Στοίχημα είναι ιδιαίτερα εμπρηστικοί και απίστευτα δυναμικοί με στίχο που δεν κάνει κράτει στο περιεχόμενο βίας, μίσους για το κράτος, την πατρίδα και το σύστημα. Οι ίδιοι έχουν διασκευάσει και το πασίγνωστο ποίημα της Κατερίνας Γώγου ”Εμένα οι φίλοι μου”. Ο Βέβηλος έχει ψυχολογικό και κοινωνικό στοίχο και αυτός δίνει προσοχή στο άτομο αλλά ως μέρος του συνόλου που αποκαλούμε κοινωνία και γι’ αυτό o καθένας μας μπορεί να βρεί ένα κομμάτι του μέσα στην μουσική του.
Η καταστολή των επαναστατημένων ράπερ – είτε αυτό συμβαίνει μέσω των καπιταλιστικών δομών της μουσικής βιομηχανίας είτε πιο άμεσα μέσω του κράτους – παραμένει ένα σοβαρό εμπόδιο στην ανάπτυξη του αληθινού, αγνού ταξικού χιπ χοπ. Όμως οι μεγάλοι καλλιτέχνες επαναστάτες είναι ακόμα εδώ, είτε underground είτε mainstream πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που αποφασίζουν να σπάσουν από τον χυλό που μας ταΐζουν οι συστημικές πηγές μέσω του τι θεωρείται δημοφιλές…
Με πληροφορίες από το Jacobinmag
Επιμέλεια: Χάρης Παναγόπουλος