ΧΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Όταν κάποιος φέρνει στο μυαλό του την χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, λογικά τα πρώτα πράγματα που θα σκεφτεί είναι τα χαρακτηριστικά που η ίδια προβάλλει στο εξωτερικό.
Όλοι έχουμε ακούσει για τους σαμουράι και για τις διάφορες φεουδαρχικές περιόδους της Ιαπωνίας, ξέρουμε με σιγουριά πως είναι μια από τις πιο τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες στον πλανήτη και ότι στέκεται ως μια από τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομικές δυνάμεις. Λίγοι όμως γνωρίζουν για την σκοτεινή πλευρά της ιστορίας της Ιαπωνίας. Από το βίαιο άνοιγμα της οικονομίας της από τον αμερικάνικο επεκτατισμό, μέχρι τα εγκλήματα πολέμου στον Β’ ΠΠ και σήμερα με την κουλτούρα της αυτοτιμωρίας και της φίμωσης η οποία πλήττει τα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας της με ελάχιστη αντίσταση από αυτά.
Η βεβιασμένη αστικοποιήση και εκβιομηχάνιση
Η Ιαπωνία μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα αποτελούσε μια κλειστή και απομονωμένη φεουδαρχική κοινωνία, με σκοπιμότητα την διασφάλιση της οικονομικής ακεραιότητας της απέναντι στην επέλαση της Δύσης η οποία με ραγδαίους ρυθμούς ανέπτυσσε την οικονομία της (τόσο στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική) μέσω της αστικής και βιομηχανικής επανάστασης. Φυσικά αυτό το σχέδιο δεν άντεξε αφού στις 31 Μαρτίου 1854 ο Μάθιου Πέρι και τα «Μαύρα Πλοία» του ναυτικού των ΗΠΑ ανάγκασαν το άνοιγμα της Ιαπωνίας προς τον έξω κόσμο, με την απειλή της πλήρους κατάκτησης του νησιού, με τη Σύμβαση της Καναγκάβα.
Και έτσι έγινε λοιπόν. Η Ιαπωνία άνοιξε όλους τους τομείς της οικονομίας της στην δυτική επέλαση και με την βοήθεια των ΗΠΑ και την ”ευλογία” του αυτοκράτορα της μέσα σε λίγες δεκαετίες είχε πλήρως αστικοποιηθεί και εκβιομηχανιστεί. Σιδηρόδρομοι, στρατός, μόδα, πρώιμα εργοστάσια, μεγάλες πόλεις, η Ιαπωνία υοθέτησε πλήρως τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα της Δύσης.
Φυσικά με κάθε επανάσταση πάντα θα υπάρχει και μια αντεπανάσταση. Οι φεουδάρχες ένιωσαν την απειλή της αλλαγής του οικονομικού συστήματος της Ιαπωνίας το οποίο απειλούσε τα συμφέροντα τους με βασικότερη μορφή παραγωγής να γίνεται σιγά σιγά η βιομηχανική σε αντίθεση με την μέχρι τότε αγροτική. Οι τσιφλικάδες σογκούν έχοντας χάσει την εύνοια του αυτοκράτορα πέρασαν στην εμπόλεμη αντίσταση. Μέσω ενός πολύ σύντομου εμφυλίου πολέμου οι φεουδάρχες έχοντας απαρχαιωμένα πολεμικά μέσα και χωρίς κοινωνική ανταπόκριση έχασαν ενάντια στο νεοσύστατο κράτος της Ιαπωνίας το οποίο είχε την βοήθεια των ΗΠΑ. Οι σογκούν δεν είχαν παρά να συμμορφωθούν με την νέα κατάσταση, να εγκαταλείψουν τις παραδοσιακές παραγωγικές σχέσεις και να στραφούν στις πιο εκσυγχρονισμένες τακτικές.
Η Ιαπωνία παρέμεινε για πολύ καιρό ”προτεκτοράτο” των δυτικών δυνάμεων μέχρι και τον Α’ ΠΠ, η οποία έχοντας ταχθεί με τους νικητές δεν συνάντησε τις επεκτατικές προσδοκίες της και αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών σε μια απόπειρα να ανασυσταθεί ως αυτοτελής και ανεξάρτητη ιμπεριαλιστική οικονομία.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και τα εγκλήματα
Η Ιαπωνία έχοντας ταχθεί με τις Δυνάμεις του Άξονα στον Β’ Παγκόσμιο διέπραξε στο όνομα του Ιμπεριαλισμού κάποια από τα πιο τρομερά εγκλήματα πολέμου της ανθρώπινης ιστορίας. Τα Ιαπωνικά εγκλήματα πολέμου συνέβησαν σε πολλές χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού. Κάποια από τα περιστατικά έχουν επίσης ονομαστεί ως «Ασιατικό Ολοκαύτωμα» και «Ιαπωνικές στρατιωτικές θηριωδίες». Τα χειρότερα από αυτά διαπράχθηκαν με την είσοδο του Ιαπωνικού Αυτοκρατορικού Στρατού στην πόλη Ναντσίνγκ της Κίνας, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Ιάπωνες στρατιώτες σκότωσαν ένα μεγάλο αριθμό αμάχων και άσκησαν λεηλασίες και βιασμούς. Αυτό το γεγονός ονομάστηκε η Σφαγή της Ναντσίνγκ.
Οι Ιαπωνικές κυβερνήσεις ποτέ δεν παραδέχτηκαν ότι η Ιαπωνία διέπραξε εγκλήματα πολέμου. Οι Σύμμαχοι συγκάλεσαν το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή στις 3 Μαΐου 1946 για τη δίωξη κάποιων ιαπώνων ηγετών για εγκλήματα πολέμου. Ωστόσο, οι βακτηριολογικές ερευνητικές μονάδες και τα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας που ενεπλάκησαν στον πόλεμο είχαν απαλλαγεί από ποινικές διώξεις από τον Ανώτατο Συμμαχικό Διοικητή παρά τις εκκλήσεις για δίκη και για τις δύο ομάδες. Μέλη του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος, όπως ο Σίνζο Άμπε, έχουν αρνηθεί κάποιες από τις φρικαλεότητες, όπως τη συμμετοχή της κυβέρνησης στην απαγωγή γυναικών για να χρησιμοποιηθούν ως «γυναίκες ανακούφισης» (πόρνες). Ο ίδιος μαζί με άλλα μέλη του κόμματος στην ιαπωνική κυβέρνηση, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Γιουνισίρο Κοϊζούμι έχουν προσευχηθεί στο Βωμό Γιασουκούνι, ο οποίος είναι στημένος προς τιμήν καταδικασμένων εγκληματιών πολέμου Α΄ κλάσης.
Κινήματα, εξεγέρσεις και ένοπλη ακροαριστερά
Το ιαπωνικό φοιτητικό κίνημα οργανώθηκε το 1948, από τον Σύνδεσμο του Κομμουνιστικού Κόμματος Zengakuren. Κύριο αίτημα ήταν η απομάκρυνση των Αμερικανών στρατιωτών από την Ιαπωνία. Το 1959 οι φοιτητές διοργανώνουν διαμαρτυρίες – αλλά ακόμη και τότε αρχίζει ένας διαχωρισμός σε ανταγωνιστικές πολιτικές δυνάμεις.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η αντιπαράθεση σταμάτησε για λίγο καθώς οι αντίπαλες δυνάμεις ενώθηκαν στον αγώνα κατά του πολέμου στη Βιετνάμ. Από το 1967 και μετά, οι συγκρούσεις των ιαπώνων φοιτητών με την αστυνομία ήταν καθημερινές.
Στα πανεπιστήμια, οι ενώσεις των φοιτητών στα μέσα της δεκαετίας του ’60 εκφράζουν την αντίθεσή τους στο αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1968 τα πανεπιστήμια αποτελούν θέατρο συγκρούσεων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70, από τις συγκρούσεις στα πανεπιστήμια υπάρχουν 44 νεκροί και περίπου 5.000 τραυματίες – τα περισσότερα θύματα προερχόμενα από την παράταξη του ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού.
Ένα ισχυρό φοιτητικό κίνημα, διεκδικητικού προσανατολισμού, θα εκφραστεί μέσα από την μαζικότερη και πιο ριζοσπαστική οργάνωση που γνώρισε ποτέ η χώρα την Zengakuren. Πολύ γρήγορα 300.000 φοιτητές θα βρεθούν υπό τη σκέπη της, και κινούμενοι όλοι από κομμουνιστικά διεθνιστικά πρότυπα -μιας και η κεντρική της επιτροπή ελεγχόταν από το ιαπωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα- θα καταστήσουν γρήγορα την Zengakuren σε πρότυπη φοιτητική οργάνωση, ο θρύλος της οποίας θα ξεπεράσει γρήγορα τα ιαπωνικά σύνορα, φθάνοντας μέχρι τον γαλλικό Μάη.
Αν και στη Δύση υπήρχε μία συγκεχυμένη άποψη για το τι πρέσβευε εν τέλει η Zengakuren, η επιρροή της υπήρξε τεράστια για όλα τα φοιτητικά κινήματα στη Δύση, όχι μόνο στο επίπεδο της ιδεολογικής πάλης, αλλά ακόμη και στον τρόπο διεκδίκησης και μάχης με όπλο τα κοντάρια, συνήθως σώμα με σώμα με τις ανά χώρα αστυνομίες.
Κορυφαία στιγμή του ιαπωνικού αντιπολεμικού κινήματος υπήρξε η κατάληψη του σιδηροδρομικού σταθμού της Σινζούκου στο κέντρο του Τόκιο τον Οκτώβριο του 1968, από τις Αντιπολεμικές Συσπειρώσεις Νεολαίας, μια κίνηση που θα οδηγούσε, έστω και πρόσκαιρα, στον αποκλεισμό του ανεφοδιασμού των αμερικανικών βάσεων.
Το πόσο είχε επηρεάσει η δράση της Zengakuren τη δυτική αντικουλτούρα (από το Μάη του ’68, μέχρι τους Weathermen) φαίνεται από ένα και μόνο γεγονός. Από το εξώφυλλο (και το οπισθόφυλλο) του περίφημου single του John Lennon και της Plastic Ono Band, “Power to the people/ Open your box” [Apple, 1971], εκεί που ο John και η Yoko ποζάρουν φορώντας τα χαρακτηριστικά κράνη της ιαπωνικής φοιτητικής οργάνωσης.
Η πιο σημαντική μαχητική ιαπωνική οργάνωση ήταν ο Ιαπωνικός Κόκκινος Στρατός, ο οποίος ιδρύθηκε στον Λίβανο το 1971 από τη φοιτήτρια Φουζάκο Σιγκενόμπου. Ήδη από τις πρώτες του μέρες, ο Ιαπωνικός Κόκκινος Στρατός ήθελε η δράση του να είναι διεθνής και παρά το γεγονός ότι μαχόταν για την ανατροπή της μοναρχίας στην Ιαπωνία, αδελφοποιήθηκε με την PLO και άλλες αντι-ισραηλινές οργανώσεις της Μέσης Ανατολής. Γι’ αυτό και μια από τις πρώτες επιθέσεις της ομάδας ήταν στο αεροδρόμιο «Μπεν Γκουριόν» το 1972, όταν τα μέλη του έκαναν απόπειρα εκτέλεσης ισραηλινών πολιτικών ανοίγοντας πυρ και σκοτώνοντας 26 ανθρώπους όπου οι περισσότεροι από αυτούς δεν αποτελούσαν στόχους μαζί και με πολλά από τα ίδια τα μέλη της οργάνωσης. Διαβόητα χτυπήματα της ιαπωνικής ένοπλης αντάρτικης οργάνωσης περιλαμβάνουν την έφοδο του 1974 στη Γαλλική Πρεσβεία της Χάγης, με το περιστατικό να μετατρέπεται σε κατάσταση ομηρείας που διήρκεσε περισσότερες από 100 ώρες, αλλά και το κύμα χτυπημάτων σε πρεσβείες της Κουάλα Λουμπούρ το 1975. Κατόπιν, έπειτα από ένα διάλειμμα που κράτησε μια δεκαετία σχεδόν, ο Ιαπωνικός Κόκκινος Στρατός ξαναχτύπησε, έχοντας πια στο στόχαστρο το αμερικανικό στρατιωτικό προσωπικό που υπηρετούσε στην Ευρώπη. Το πλέον φονικό βομβιστικό χτύπημα έλαβε χώρα σε κέντρο διασκέδασης Αμερικανών πεζοναυτών στη Νάπολη τον Απρίλιο του 1988. Η ηγέτιδα του Ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού, που μέτρησε τόσες και τόσες επιθέσεις και αεροπειρατείες στη δεκαετία του 1970, συνελήφθη το 2.000, παραμένοντας καταζητούμενη για περισσότερο από 25 χρόνια.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι παρόλο που η Ιαπωνία πέρασε από τις πιο δυναμικές, μαχητικές και οργανωμένες φάσεις αναταραχών και εξεγέρσεων παγκοσμίως, ιδιαίτερα την δεκαετία 60-70, σήμερα αν δεν γνωρίζαμε για όλα αυτά θα μας φαινόταν αδύνατο να φανταστούμε πως ο ιαπωνικός λαός σήκωσε ποτέ κεφάλι στους αφέντες του. Διότι η αλήθεια είναι πως για την Ιαπωνία του σήμερα είναι ασφαλές να πούμε πως είναι κινηματικά ”νεκρή”. Οι πιο πρόσφατες κινηματικές καταστάσεις στις οποίες έχει βρεθεί η κοινωνία της Ιαπωνίας ήταν όταν με την δολοφονία του Τζορτζ Φλόυντ χιλιάδες ιάπωνες κατέβηκαν στον δρόμο στα πλαίσια του παγκόσμιου κινήματος του Black Lives Matter για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στην καταπίεση και τον ρατσισμό που δέχονται οι κοινότητες των μαύρων στις ΗΠΑ. Αυτή την στιγμή η Ιαπωνία βρίσκεται σε μια κινηματική φάση ξανά με μαζικές διαμαρτυρίες ενάντια στην διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στο Τόκιο εν μέσω πανδημίας και λόγω της αργής διεξαγωγής των εμβολιασμών του πληθυσμού.
Η Ιαπωνία του σήμερα: Η κουλτούρα και η κοινωνία
Η Ιαπωνία του σήμερα όντας ακόμα υπο δυτική επιρροή έχει κάνει ομολογουμένως άλματα στην τεχνολογική και βιομηχανική εξέλιξη της, στην εξαγωγή κουλτούρας και στην αύξηση του βιοτικού της επιπέδου. Ωστόσο πίσω από τα λαμπερά φώτα των τεράστιων, φανταχτερών πόλεων της κρύβεται ένα τεράστιο οικονομικό χρέος (ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο) και εξευτελιστικές εργασιακές συνθήκες, ενδυναμωμένες από μια κουλτούρα ατομικής ευθύνης η οποία συνεπάγεται την αίσθηση αυτοτιμωρίας και ψυχολογικού ”ευνουχισμού” των εργαζομένων, με όλο αυτό να έρχεται να καθίσει πάνω στις παράλογες ώρες εργασίας, όντας ένας συνδυασμός εξαναγκασμού και εργασιομανίας εμπλεκόμενη με θρησκευτική ηθική. Θέτοντας το λίγο πιο συμπυκνωμένα: Η δικαιολόγηση της ταξικής ανισότητας δεν λειτουργεί πουθενά τόσο καλά όσο στην Ιαπωνία. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που η Ιαπωνία είναι η νούμερο 1 χώρα σε αυτοκτονίες και σε θανάτους από υπερκόπωση.
Όταν όλη σου την ζωή ζεις σε μια χώρα όπου μότο της είναι ”Ντροπή και Καθήκον” και εσύ αποτυγχάνεις να επιτελέσεις αυτό το υποτιθέμενο καθήκον που σου έχει ανατεθεί από τις ανάγκες της ”ελεύθερης αγοράς”, είναι λίγο δύσκολο να ζήσεις με την ντροπή και ακόμα πιο δύσκολο να παλέψεις για μια καλύτερη ζωή.
Επιμέλεια: Χάρης Παναγόπουλος – Με πληροφορίες από: The Nation, defencepoint.gr