NewsEdit Ο ιός μπορεί ακόμη να ταξιδέψει από τον απέραντα μη εμβολιασμένο πληθυσμό του φτωχού κόσμου στον πλούσιο και αναπτυγμένο κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των ολοένα και πιο μεταλλαγμένων μορφών του. Με πολύπλοκες μεταλλάξεις του ιού σε διαρκή εξέλιξη -ειδικά όταν συναντά πρόσφορο έδαφος και μεγάλους αριθμούς εν δυνάμει ξενιστών, επαρκείς εμβολιασμούς μόνο για τις αναπτυγμένες και πλούσιες χώρες, θα ήταν πολύ πιθανόν να περιπλακούν τα πράγματα να συνεχίσει ο φόρος σε ανθρώπινες ζωές και σίγουρα να καθυστερήσει για πολύ ακόμα η εκρίζωση του ιού.
Του Θοδωρή Γιάνναρου
Ήδη εδώ και κάποιους αρκετούς μήνες όταν δόθηκε έγκριση από ρυθμιστικές αρχές σε διάφορες χώρες, για αρκετά εμβόλια κατά της λοίμωξης COVID-19, προσφέροντας έτσι μεγάλη ελπίδα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον πλανήτη.
Και ενώ αρκετά κράτη, κυρίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, την Αυστραλία, τη Νότιο Αφρική, την Ιαπωνία και κάποιες άλλες, έχουν ήδη εξασφαλίσει μεγάλες ποσότητες εμβολίων και έχουν ξεκινήσει εδώ και μήνες τεράστιες εκστρατείες ευαισθητοποίησης των πολιτών και εμβολιασμού, αυτό δεν συνέβη για το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου, όπου ζει σχεδόν το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Ο κόσμος, επομένως, αντιμετωπίζει ένα απότομο και εξαιρετικά προβληματικό χάσμα κόσμων ως προς τη διαθεσιμότητα των εμβολίων, όπου τα πλουσιότερα κράτη, τα οποία φιλοξενούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν μέχρι στιγμής στρέψει τη συντριπτική πλειονότητα των διαθέσιμων εμβολίων COVID-19, αφήνοντας το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς σχεδόν πρόσβαση σε αυτά… και σίγουρα, ένα παγκόσμια συντονισμένο πρόγραμμα διανομής των εμβολίων, θα ήταν κατά πολύ προτιμότερο, από τις όποιες εξατομικευμένες προσεγγίσεις που υιοθετούνται από πάρα πολλά από τα αναπτυγμένα και πλουσιότερα κράτη.
Θα ήταν ευχής έργο, να συνεργαστούν κράτη και μη κρατικοί φορείς – όπως η COVAX η οποία, με επικεφαλής τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι μέρος της προσπάθειας για την πρόσβαση στα εμβόλια των φτωχότερων κρατών, στοχεύοντας στη δίκαιη διανομή δύο δισεκατομμυρίων δόσεων εμβολίου έως το τέλος του 2021.
Δεδομένης της μεγάλης και ιδιαίτερα επείγουσας ανάγκης να διασφαλιστεί για όλους -παντού στον πλανήτη, όσο το δυνατόν ταχύτερη και αποτελεσματικότερη πρόσβαση στα εμβόλια COVID-19, μέσω μιας επείγουσας και ισχυρής “δράσης” από τα πλουσιότερα κράτη και άλλους διεθνείς οργανισμούς, για την άμεση διόρθωση της επικίνδυνης αυτής αδικίας, καλό θα ήταν να ξεκινούσαμε χθες…
Ακούγεται από πολλούς το εύηχο μήνυμα πως η πανδημία σύντομα τελειώνει! Δεν θα ήθελα να το σχολιάσω μην και κατηγορηθώ για… ιατρικό φανατισμό, αλλά θα ήθελα να προτείνω να μη βιαστούν να κλείσουν σύντομα θέση για κάποιο γκλαμουράτο πάρτι για τη νίκη επί του κορονοϊού, γιατί μάλλον θα απογοητευθούν.
Οι ιστορικοί της ιατρικής γνωρίζουν ότι τόσο οι επιδημίες, όσο και οι πανδημίες είναι κοινωνικά φαινόμενα, που έχουν ως αποτέλεσμα, οι καταλήξεις τους να συμβαίνουν με δύο τρόπους. Υπάρχει το “ιατρικό συμπέρασμα” μιας πανδημίας, όταν η επίπτωση της νόσου μειώνεται και τα ποσοστά νοσηλειών, διασωληνώσεων και θανάτων μειώνονται. Αλλά υπάρχει και το κοινωνικό τέλος, όταν μειώνεται ο φόβος για πιθανή μόλυνση και χαλαρώνουν οι κοινωνικοί περιορισμοί.
Βασικά, μπορεί άνετα να υπάρξει το ένα χωρίς υποχρεωτικά και το άλλο. Τα ποσοστά μολύνσεων με κορονοϊό, ενδέχεται να μειωθούν… λιγότεροι άνθρωποι να νοσηλεύονται και να πεθάνουν, οι ανησυχίες θα μπορούσαν να μειωθούν, οι πολίτες να χαλαρώσουν και η ζωή θα μπορούσε να επιστρέψει στο φυσιολογικό, πάντα με αυτή τη σειρά. Ή οι τιμές θα μπορούσαν να παραμείνουν οι ίδιες, αλλά οι άνθρωποι συνεχίζουν να αρρωσταίνουν και να νιώθουν κουρασμένοι από τους πολύμηνους αυστηρούς περιορισμούς, γιορτάζοντας και ξεσαλώνοντας κατά το δοκούν. Ή ακόμα, οι τιμές θα μπορούσαν να μειωθούν, αλλά οι άνθρωποι να παραμένουν φοβισμένοι και ανήσυχοι για μια επιστροφή στην “φυσιολογική ζωή “και ανίκανοι να αφήσουν πίσω τους πολλές από τις προφυλάξεις που είχαν συνηθίσει -κάτι δηλαδή σαν το Σύνδρομο της Στοκχόλμης…
Πρέπει σε κάθε περίπτωση να μην ξεχνάμε ότι ο κορονοϊός είναι μια παγκόσμια λοιμώδης ασθένεια και ότι διαφορετικά μέρη του πλανήτη θα έχουν διαφορετικά κοινωνικά και ιατρικά συμπεράσματα στις αντίστοιχες εκδοχές της πανδημίας που βιώνουμε. Επίσης προκειμένου να μπορέσουμε να δούμε πώς τελειώνει ο εφιάλτης αυτής της πανδημίας, καλό θα ήταν να κοιτάξουμε στο παρελθόν για να μπορέσουμε να δούμε το μέλλον.
Πλησιάζουμε στον ενάμιση χρόνο της συλλογικής εμπειρίας του πλανήτη με τον ιό SARS-CoV-2 και την πανδημία Covid-19 που προκάλεσε. Σε αυτό το σημείο να υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο κάνουν τις ίδιες δύο ερωτήσεις: “Πώς θα τελειώσει αυτός ο εφιάλτης;” “Και πότε;”.
Ίσως υπήρχε μια φευγαλέα πιθανότητα, οι άνθρωποι να μπορούσαν να σταματήσουν την εξάπλωση του SARS-2 και να τον οδηγήσουν πίσω στη φύση απ’ όπου ξεκίνησε, όπως συνέβη με τον ξάδελφό του, SARS-1, αλλά αυτή η πόρτα έχει μάλλον κλείσει εδώ και καιρό. Φαίνεται επίσης ότι μια άλλη επιλογή -ο εμβολιασμός για την έξοδο από την πανδημία- είναι ένας ακριβός αυτοκινητόδρομος με διόδια που λίγες χώρες θα έχουν πρόσβαση στο εγγύς μέλλον.
Αυτό πιθανότατα ακούγεται ζοφερό, αλλά δεν υπάρχει λόγος για απελπισία. Η αλήθεια είναι ότι νομοτελειακά οι πανδημίες τελειώνουν πάντα. Και μέχρι σήμερα τα εμβόλια δεν έπαιξαν ποτέ σημαντικό ρόλο στην εξάλειψή τους, χωρίς σε καμία περίπτωση αυτό να σημαίνει, ότι τα εμβόλια δεν παίζουν κρίσιμο ρόλο αυτή τη φορά. Πολύ λιγότεροι άνθρωποι θα χαθούν από την λοίμωξη Covid-19 απλά και μόνο λόγω της ύπαρξης και της χρήσης των εμβολίων.
Ας πάμε λοιπόν στο παρελθόν και ας ψάξουμε εκεί απαντήσεις για το μέλλον…
Το 1918 δεν υπήρχαν εμβόλια γρίπης, όταν ο κόσμος δεν γνώριζε ακόμη ότι η μεγάλη γρίπη προκλήθηκε από έναν ιό, τον H1N1. Το 1957, όταν η πανδημία H2N2 σάρωσε τον κόσμο, το εμβόλιο της γρίπης ήταν κυρίως εργαλείο του στρατού. Στην πανδημία του 1968, η οποία μας έφερε τον H3N2, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρήγαγαν σχεδόν 22 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου, αλλά όταν ήταν έτοιμη να ξεκινήσει με τους εμβολιασμούς των πολιτών, τα χειρότερα είχαν περάσει και φυσικά η ζήτηση υποχώρησε. Αυτό το φαινόμενο έπαιξε ξανά το 2009, όταν ο κόσμος είχε πλέον τις γνώσεις και την ικανότητα να παράγει εκατοντάδες εκατομμύρια δόσεις εμβολίου ενάντια στην H1N1. Πολλές χώρες όμως, μετά από λίγο, ακύρωσαν μεγάλο μέρος των παραγγελιών τους επειδή κατέληξαν να μη χρειάζονται τόσο μεγάλες ποσότητες.
Πώς τελείωσαν λοιπόν αυτές οι πανδημίες; Οι ιοί δεν εξαφανίστηκαν, ένας απόγονος του ισπανικού ιού της γρίπης, ο σύγχρονος H1N1, κυκλοφορεί μέχρι και σήμερα, όπως και ο H3N2. Οι άνθρωποι δεν ανέπτυξαν την ανοσία της αγέλης. Αυτό είναι ένα φαινόμενο βάσει του οποίου ένας παθογόνος μικροοργανισμός σταματά να εξαπλώνεται, επειδή πολλοί άνθρωποι προστατεύονται από αυτόν, είτε επειδή έχουν μολυνθεί, είτε επειδή έχουν εμβολιαστεί.
Αντ’ αυτού, οι ιοί που προκάλεσαν αυτές τις πανδημίες οδηγήθηκαν κατά κάποιο τρόπο σε μια μετάβαση. Το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα έμαθε αρκετά, ώστε να μπορεί να αποτρέψει τις θανατηφόρες εκδηλώσεις μόλυνσης και λοίμωξης -τουλάχιστον τις περισσότερες φορές. Οι άνθρωποι και οι ιοί έφτασαν σε έναν “ανοσολογικό κατευνασμό”. Αντί οι ιοί να προκαλέσουν τσουνάμι καταστροφικών λοιμώξεων, με την πάροδο του χρόνου μπορούσαν να προκαλέσουν μόνο μικρές αυξήσεις ήπιων λοιμώξεων και η πανδημική γρίπη έγινε μια απλή εποχική γρίπη, ενώ οι ιοί έγιναν ενδημικοί.
Εάν το μοτίβο αυτό διατηρηθεί όπως και αναμένεται, ο SARS-2 θα ενωθεί κάποια στιγμή με τους ανθρώπινους κορονοϊούς εκείνους, που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα, κυρίως το χειμώνα, όταν οι συνθήκες ευνοούν τη μετάδοσή τους.
Πότε θα συμβεί αυτό; Μα αυτή είναι η μεγάλη και αναπάντητη ερώτηση.
Η εμπειρία από τις τέσσερις τελευταίες πανδημίες -αυτές που αναφέρθηκαν προηγουμένως- υποδηλώνει ότι οι ιοί μετατρέπονται από πανδημικά παθογόνα σε ενδημικές πηγές λοιμώξεων εντός ενάμισι ή δύο ετών από την εμφάνισή τους. Αλλά όλες αυτές οι πανδημίες ήταν πανδημίες γρίπης. Ένα διαφορετικό παθογόνο θα μπορούσε να σημαίνει ότι θα δούμε ίσως κάποιο άλλο, διαφορετικό μοτίβο.
Ίσως υπήρξαν προηγούμενες πανδημίες κορονοϊού. Υπάρχει μια θεωρία, ότι μια πανδημία το 1889, γνωστή ως “ρωσική γρίπη”, μπορούσε στην πραγματικότητα να είχε προκληθεί από έναν από τους ανθρώπινους κορονοϊούς. Και οι τέσσερις από τους ανθρώπινους κορονοϊούς υποτίθεται ότι έχουν μεταφερθεί σε ανθρώπους από κάποιο ζώο-ξενιστή. Η ρωσική γρίπη πιστεύεται ότι προήλθε από βοοειδή, κάπου στα τέλη του 1800. Όμως αυτό συμβαίνει στο πεδίο της θεωρίας, και δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο. Δυστυχώς συνέβη πριν από την εποχή της σύγχρονης ιολογίας.
Δεν υπάρχει δυστυχώς κανένα ιστορικό αρχείο για πιθανές ασθένειες που προκάλεσαν άλλοι κορονοϊοί όταν άρχισαν να μολύνουν τον άνθρωπο ή πόσος χρόνος απαιτήθηκε για να γίνουν ενδημικοί. Ως εκ τούτου, οι πανδημίες γρίπης είναι ό,τι πιο κοντινό πράγμα έχουμε στους ιολογικούς μας χάρτες.
Μπορεί το εμβόλιο από μόνο του να μην είναι σε θέση να εξαφανίσει μια πανδημία, αλλά σε κάθε περίπτωση, αν σε όλο τον πλανήτη εμβολιαστεί ένα υψηλό ποσοστό των πολιτών, το σίγουρο είναι πως θα πεθάνουν πολύ λιγότεροι μέχρι ο ιός να αποφασίσει να εξαφανιστεί.
*Ο κ. Θοδωρής Γιάνναρος είναι Μοριακός Βιολόγος-Γενετιστής
email: [email protected], Twitter: @theogiannaros1, FaceBook: Theo Giannaro