ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Λονδίνο, της Dr. Georgia Toutziari-Stewart
Το 793 μ.Χ. στο μοναστικό Άγιο’ χωριό Λιντισφάρνε, στα βορειοανατολικά της Αγγλίας, ένα καράβι ξεφόρτωσε πάνοπλους πειρατές από τη Σκανδιναβία που ρήμαξαν στη κυριολεξία τον τόπο, σκοτώνοντας μοναχούς και ιερείς και καταστρέφοντας ‘άγια’ λείψανα. Ως κίνηση ασέβειας και περιφρόνησης της θρησκείας των λεηλατημένων ενδεχομένως, πάντως σε κάθε περίπτωση με πρωτοφανή μανία οι πειρατές της Σκανδιναβίας, έριξαν στην πυρά όλα τα χειρόγραφα που βρήκαν καταστρέφοντας οτιδήποτε μπορούσε να χαρακτηρισθεί όμορφο. Επρόκειτο ασφαλώς για μια τρομοκρατική για τα ιστορικά δεδομένα επίθεση, που σόκαρε την Αγγλοσαξονική κοινωνία και αποτέλεσε την αφετηρία της εποχής των Βίκινγκς των οποίων οι επιδρομές ξεπέρασαν τα όρια της Δυτικής Ευρώπης. Οι Βίκινγκς το όνομα των οποίων προέρχεται από την αρχαία νορβηγική γλώσσα και σημαίνει πειρατές, επιδρομείς, για τα επόμενα 300 χρόνια με τα γρήγορα καμπυλωτά τους καράβια, επιτέθηκαν σε ανοχύρωτα παραλιακά λιμάνια, πόλεις και μοναστήρια διψασμένοι για πλούτο, σκλάβους και νέα μέρη.
Το Βρετανικό Μουσείο, όμως, που πάντα αναγνωρίζει τις πολιτιστικές κληρονομιές και τις ιδιαιτερότητες των διάφορων λαών, προχώρησε σε αυτή την έκθεση για να τονίσει μια άλλη πλευρά των Βίκινγκς, πιο ευαίσθητη και πιο δημιουργική (δυσνόητο πως το Βρετανικό Μουσείο τοποθετείται απέναντι στο γράψιμο της ιστορίας).
Η έκθεση λοιπόν εγκωμιάζει το καλλιτεχνικό και πολιτισμικό χαρακτήρα των ‘αρχαίων’ Σκανδιναβών. Αφιερώνοντας την καινούρια πτέρυγα του, ‘Sainsbury Wing’, το μουσείο εκθέτει δείγματα της πολιτιστικής κληρονομιάς τους (κυρίως κοσμήματα και θησαυρούς) και ταμπλό που εστιάζουν τη προσοχή του επισκέπτη στο εμπορικό πνεύμα του πολεμοχαρή λαού. ‘Σταρ’ της έκθεσης είναι μια γιγαντιαία κατασκευή πολεμικού πλοίου (36 μέτρα) που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αντικείμενα που έχει εκθέσει ποτέ το Βρετανικό Μουσείο, το Roskilde 6. Πρόκειται για το μεγαλύτερο καράβι των Βίκινγκς που έχει βρεθεί , συναρμολογήθηκε επί τόπου από επιστήμονες και συντηρητές αρχαιοτήτων και εκτίθεται στην πρόσφατα ανακαινισμένη πανάκριβη σχετική πτέρυγα του μουσείου. Μόνο το 20% του σκελετού του καραβιού έχει το αυθεντικό ξύλο (1025 μ.Χ.) με το υπόλοιπο να εκτίθεται ως σύγχρονη σιδηροκατασκευή. Ο φιλοξενούμενος χώρος δε, έχει τις κατάλληλες περιβαντολλογικές συνθήκες για να στεγάσει προσωρινά το αυθεντικό σκαρί.
Η προσπάθεια του Μουσείου να τονίσει την τέχνη στη ζωή των πολεμοχαρών Σκανδιναβών, αποτυπώνεται σε στίχους ποιητικούς που ανατρέχουν στην αναπόφευκτη μοίρα των λεηλατών, όπως οι στίχοι του Ibn Rusta (903-13 μ.Χ.):
‘‘Όταν ένας Γιος γεννιέται
¨Ο Πατέρας πετάει ένα σπαθί και του λέει:
Δεν σ’αφήνω κληρονομία
Έχεις
Ότι μπορείς να αποκτήσεις με αυτό το σπαθί’
Η δραματικότητα του συνόλου επιτείνεται από την γυναικεία Νορβηγική φωνή που συνοδεύει τον επισκέπτη στα 2-3 αρχικά δωμάτια της έκθεσης και η οποία αν και ακούγεται μελωδική στην αρχή (σε υπόκρουση θάλασσας) γίνεται γρήγορα κουραστική. Σε αυτά τα δωμάτια εκτίθενται μάλλον συνωστισμένα σμιλεμένα κοσμήματα σε μορφές ζώων, φιδιών και άλλων ζωωδών μορφών, καρφίτσες, σπαθιά, τσεκούρια καθώς και νομίσματα προφανώς ενέχυρα των επιτυχημένων λεηλασιών.
http://www.britishmuseum.org/vikings
Η επιμέλεια της έκθεσης είναι πράγματι περίεργη, εφόσον ο χώρος στον οποίο εκτίθενται τα καλλιτεχνήματα είναι περιορισμένος με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια αίσθηση συνωστισμού. Η κοσμοσυρροή , αναπόφευκτη για το συγκεκριμένο μουσείο και του κερδοσκοπικού του πνεύματος, δυσκολεύει τον επισκέπτη στην παρατήρηση των εκθεμάτων. Η επιμέλεια δημιουργεί επίσης ερωτηματικά και σε σχέση με τα επιλεγόμενα αντικείμενα τα οποία προέρχονται κυρίως από την ανατολή (με έμφασή στην Σκανδιναβική επιρροή στο Κίεβο και Νόβγκοροντ). Έτσι, η προέλαση του άγριου λαού στη περιοχή της Ισλανδίας φαίνεται να έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Ίσως η συγκεκριμένη επιλογή εντάσσεται στην πολιτική στρατηγική του μουσείου εφόσον ανοίγει ένα μελλοντικό διάλογο ανάμεσά στο Βρετανικό Μουσείο με τα αντίστοιχα Ρωσικά.
Είναι πραγματικά δύσκολο να καταλάβει κανείς τι θέλει τελικά να αναδείξει η δημοφιλής έκθεση. Πως κρίνεται ιστορικά ένας λαός μέσα από λιγοστά αντικείμενα (πολιτική επιλογή ίσως) και πολεμικά πλοία χωρίς την παρουσίαση κάποιου σύγχρονου ιστορικού κειμένου (το πρώτο κείμενο που επιβιώνει με ιστορικά στοιχεία της εποχής των Βίκινγκς χρονολογείται τουλάχιστον 100 έτη μετά την παρακμή τους). Η έκθεση έτσι μπορεί να μην αφορά τον λαό των Βίκινγκς αλλά αποκλειστικά τη σχέση του με άλλους λαούς. Αυτό που σίγουρα δεν διαφαίνεται είναι η ευαισθησία τους για τη τέχνη. Η ύπαρξη αντικειμένων από την εποχή τους τα οποία δημιουργήθηκαν σε ζωώδη μορφή σημαίνει ότι υπήρχαν ευαισθησίες; Διότι εάν κάτι κυριαρχεί είναι η εικόνα του πολέμου ακόμη και στην ίδια την ποίηση ενός λαού του οποίου οι πολεμιστές γέμιζαν τα δόντια τους για να δημιουργήσουν εντυπωσιακή εμφάνισή στη μάχη. Ίσως να αδικώ την έκθεση ή ίσως πρέπει να την επισκεφτώ ξανά για να καταλάβω το νόημά της……
Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 22 Ιουνίου.
