ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ O Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι, αναμφίβολα, αυτό που οι Ιταλοί ορίζουν ως “persona brillante” (λαμπρό άτομο). Ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων, όπως λένε και οι αναλυτές προσωπικοτήτων, είναι ότι αναζητούν έντονα συναισθήματα ανά πάσα στιγμή, αλλά στο τέλος εθίζονται σε αυτή τη στρατηγική που εξακολουθεί να είναι αρκετά δύσκολο να εφαρμοστεί.
Μία συζήτηση με τον οικονομολόγο, πανεπιστημιακό και πρώην υπουργό Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ ισοδυναμεί με πολλές ώρες στις καλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου. Κάθε παράγραφος που εκφέρει με αυτό το ιδιότυπο βρετανικό φλέγμα και τα “σπαστά” και ενίοτε ασύντακτα ελληνικά είναι ένα μικρό μνημείο γνώσης και ευφυϊας. Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να είναι αλλιώς εάν ανατρέξει κανείς στην περιπετειώδη και γεμάτη εμπειρίες διαδρομή του.
Γεννήθηκε το 1960 στο Ρότερνταμ και μεγάλωσε στο Λονδίνο, όπου εργαζόταν ο ναυπηγός πατέρας του Στέφανος Τσακαλώτος. Από την πλευρά του πατέρα του κατάγεται από παλιά οικογένεια της Πρέβεζας. Παππούς ήταν ο γυμνασιάρχης Ευκλείδης Τσακαλώτος, ενώ ξάδερφος του παππού του ήταν ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος. Φοίτησε στο κολέγιο του Ήτον και σπούδασε οικονομικά και πολιτικές επιστήμες στα πανεπιστήμια του Σάσσεξ και της Οξφόρδης.
Στην συζήτηση με την Μαρία Κατσουνάκη στην “Καθημερινή της Κυριακής” ερωτάται εάν και κατά πόσο τον επηρέασε η τριβή με την εξουσία. Και απαντά: “Λιγότερο από άλλους. Δεν σημαίνει ότι είμαι καλύτερος άνθρωπος, αλλά αν έχεις πάει σε ένα σχολείο που ιδρύθηκε το 1500, σε ένα κολέγιο, στην Οξφόρδη (Queens College Oxford), που ιδρύθηκε το 1341, δεν έχεις ανασφάλεια. Eχεις μια «αστική αυτοπεποίθηση». Δεν το λέω με υπεροψία. Το αντίθετο. Η Αριστερά θα ήθελε όλοι οι άνθρωποι να έχουν αυτοπεποίθηση και τα εφόδια για να την αποκτήσουν. Ενα από τα χειρότερα πράγματα στον νεοφιλελευθερισμό δεν είναι οι ανισότητες. Είναι ότι έχει μειωθεί η κοινωνική κινητικότητα. Η πιθανότητα ένα παιδί της εργατικής τάξης να ανελιχθεί κοινωνικά είναι πολύ μικρότερη απ’ ό,τι ήταν τη δεκαετία του ’60. Εκτός αν είναι very bright, παίρνει υποτροφίες, ξεχωρίζει για το μυαλό του κ.ο.κ. Αλλιώς οι πιθανότητες είναι ελάχιστες.”
Υπό μία έννοια, ο Τσακαλώτος είναι ένα από εκείνα τα “παραδείγματα” αριστερής αριστείας που έχει να αντιπαρατάξει ο ΣΥΡΙΖΑ στην έννοια που είναι τόσο διαδεδομένη και δη με τρόπο σχεδόν δογματικό στους κόλπους της σημερινής κυβέρνησης. Έχει, δίχως άλλο, ένα από τα καλύτερα βιογραφικά στον πολιτικό κόσμο της χώρας.
Δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Κεντ, στο εμβληματικό Καντέρμπουρι, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο είναι τακτικός καθηγητής από το 2010 και ήταν παντρεμένος με την Σκωτσέζα οικονομολόγο Χέδερ Γκίμπσον, διευθύντρια του Τμήματος Ερευνών της Τράπεζας της Ελλάδος. Όπως έχει γραφτεί, στα χρόνια της Οξφόρδης ήταν που ήρθε σε επαφή και με άλλους Έλληνες οι οποίοι πρωταγωνίστησαν στην πολιτική σκηνή τα τελευταία χρόνια. Ένας από αυτούς ήταν και ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Γιάννης Στουρνάρας, με τον οποίο, μάλιστα, συνεργάστηκαν στο πλαίσιο της έρευνας, δημοσιεύοντας το 1994 στην Ελληνική Οικονομική Επιθεώρηση κοινό άρθρο με θέμα τις επενδύσεις σε τέσσερις ευρωπαϊκές οικονομίες. Έξυπνος ων, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος ενέταξε στο δυναμικό της ΤτΕ εσχάτως και τον αναπληρωτή υπουργό του Τσακαλώτου, και επίσης ακαδημαϊκά αναθρεμμένο στα βρετανικά πανεπιστήμια Γιώργο Χουλιαράκη.
Έσπευσαν κάποιοι να αναρωτηθούν σχετικά με τις ανεπαίσθητες πινελιές του “persona brillante” Ευκλείδη για το προφίλ του Αλέξη Τσίπρα. Ο επικεφαλής της τάσης των 53+ επισήμανε δύο αρνητικά στον χαρακτήρα του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και ανέδειξε ένα θετικό. Κακή επιλογή συμβούλων και αδικαιολόγητη ανασφάλεια, από την μια, χαρισματική λαϊκότητα από την άλλη.
Για τις άστοχες κατά καιρούς επιλογές του Τσίπρα σχετικά με πρόσωπα που ενέταξε στο αρχηγικό και πρωθυπουργικό περιβάλλον του είναι αλήθεια πως βοούν και οι πλάκες στα πεζοδρόμια της πλατείας Κουμουνδούρου. Το δέχεται και ο ίδιος. Ποιές ακριβώς είναι αυτές οι επιλογές, είναι κάτι που ο Ευκλείδης απέφυγε να κατονομάσει. Θα είχε ενδιαφέρον εάν το έκανε. Προτίμησε, ωστόσο, να αντιπαραβάλει αυτό το αρνητικό, όπως είπε, χαρακτηριστικό του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ με την ικανότητα στην επιλογή καλών συμβούλων του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ούτε αυτό το εξειδίκευσε. Διότι, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως η τοποθέτηση του ίδιου στο υπουργείο Οικονομικών -μετά την “περιπέτεια Βαρουφάκη”- δεν ήταν μία κακή επιλογή συμβούλου. Ακόμα και το πλέον οξύ βρετανικό φλέγμα δεν θα αποδεχόταν μία τέτοια στιγμή αυτοκριτικής. Αντιθέτως, θα ταίριαζε περισσότερο με το σχόλιο του Σέρλοκ Χολμς προς τον καλό του σύντροφο Γουώτσον: “I am better with you, Watson. I’m sharper, I’m more focused. Difficult to say why, exactly. Perhaps in time, I’ll solve that as well.”
Η αδικαιολόγητη ανασφάλεια, ωστόσο, είναι κάτι άλλο. Ανασφαλής ο Τσίπρας; Ως προς τι, και δη αδικαιολόγητα; Μήπως εννοεί την ανασφάλεια που μπορεί να παράγει η αίσθηση αμφισβήτησής του που μπορεί να παράγουν κάποιες από τις παρεμβάσεις της εσωκομματικής αντιπολίτευσης; Εάν ναι, είναι προφανές πως αυτό θα μπορούσε να επιλυθεί με απλό τρόπο. Αντ’ αυτού, αυτές οι μικρές αιχμές της Οξφορδιανής “μενταλιτέ” του πρώην υπουργού Οικονομικών του 3ου μνημονίου –στην είσοδο και έξοδο από το οποίο έχει βάλει, είναι αλήθεια, κι αυτός την υπογραφή του– θυμίζουν την γνωστή ρήση του Ουϊλιαμ Σέξπηρ “θα σε προκαλούσα σε πνευματική μονομαχία, αλλά βλέπω ότι είσαι άοπλος”. Θα ήταν, όμως, άδικο να του αποδώσει κανείς τέτοιες προθέσεις, παρά την αστική του αυτοπεποίθηση.
Από την άλλη, γενναιόφρων γαρ, αναγνώρισε το χάρισμα της λαϊκότητας στον Αλέξη Τσίπρα. “Εχει μια λαϊκότητα, που είναι χαρισματική. Η κόρη μου, στα 14 της, μου είπε ότι όταν ο Τσίπρας χαιρετάει τον κόσμο είναι σαν το ψάρι μέσα στο νερό, ενώ εσύ σαν το ψάρι μέσα στο μέλι! Και το δεύτερο, ο «τακτικισμός», που του επιτρέπει να βλέπει ένα θέμα μέσα από περισσότερες πλευρές, περισσότερες γωνίες.”, είπε χαρακτηριστικά.
Θα μπορούσε, βεβαίως, να συμπληρώσει πως ο πρόεδρος του κόμματός του κατόρθωσε να εξελιχθεί σε κάτι περισσότερο από “ψάρι στο νερό”. Να γίνει, δηλαδή, ψάρι ανοικτής θαλάσσης και -με τα μεγάλα λάθη στις επιλογές συμβούλων και τις …αδικαιολόγητες ανασφάλειες- να μεταβάλλει το μικρό ριζοσπαστικό κόμμα της αριστεράς σε κόμμα εξουσίας.
Γιατί τα λέει όλα αυτά ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και, ακόμα περισσότερο, γιατί τα λέει τώρα; Λίγο πριν το συνέδριο του κόμματος, με την διεύρυνση στα σκαριά και την πρόταση για απευθείας εκλογή ηγεσίας στο τραπέζι. Κι επίσης, την ώρα που η κυβέρνηση πιέζεται δημοσκοπικά, πολιτικά και κοινωνικά και οι ελπίδες των Συριζαίων αναπτερώνονται. Θα ήταν επιπόλαιο να του αποδώσει κανείς “κακές προθέσεις”. Ίσως είναι αυτός ο εθισμός στην “στρατηγική της ευφυϊας” που διέπει, όπως λένε οι αναλυτές προσωπικότητας, τις “persone brillanti”. Ίσως από την άλλη να τα εξηγεί όλα αυτά η ιστορία – μύθος (;) με την επίσκεψη του Ουίνστον Τσώρτσιλ (τα αποφθέγματα του οποίου συχνά επικαλείται ο Ευκλείδης) στον Λευκό Οίκο και την συνάντησή του με το φάντασμα του Λίνκολν!
” Ο Τσόρτσιλ έμεινε στην κρεβατοκάμαρα του Αβραάμ Λίνκολν στο Λευκό Οίκο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αφότου έκανε ένα απολαυστικό μπάνιο, περπάτησε γυμνός στην κρεβατοκάμαρα, και, όπως διηγήθηκε αργότερα, είδε τον Λίνκολν να ακουμπά στο τζάκι. Οι δύο τους κοιτάχτηκαν, προφανώς νοιώθοντας αμφότεροι λίγο αμήχανα, όταν ο γυμνός Τσώρτσιλ φέρεται να έσπασε τη σιωπή λέγοντας ατάραχα: “Καλησπέρα κύριε πρόεδρε. Νομίζω ότι βρίσκομαι σε μειονεκτική θέση”.Σύμφωνα πάντα με τη διήγηση του Τσόρτσιλ, το φάντασμα του Λίνκολν χαμογέλασε ελαφρά και κατόπιν εξαφανίστηκε αμέσως νοιώθοντας ότι ήταν παρείσακτος.”